Edese Vos
Waar 2023 werd gekenmerkt door het tumult rondom de komst van de Edese Vos, bewees 2024 dat de Vos geen eendagsvlieg is. Met vasthoudende journalistiek bleef het platform in de kuiten van bestuurlijk Ede bijten. In dit jaaroverzicht blikken we terug op de hoogte- en dieptepunten.
De Edese Vos stelt een vraag die Ede overstijgt en een bredere uitdaging in de journalistiek raakt:
Kun je in een middelgrote Nederlandse gemeente zonder traditie van scherpe waakhondjournalistiek een nieuw platform vestigen dat de macht controleert, belangen en besluitvorming transparant maakt, én inwoners een stem geeft tegen onrecht? En minstens zo spannend: kun je dat lokaal financieren en zo je onafhankelijkheid behouden?
Het experiment van de Edese Vos trekt inmiddels landelijke aandacht. Eén ding is glashelder: kritische, betrokken onderzoeksjournalistiek ontstaat samen met kritische, betrokken inwoners. Het collectieve belang staat centraal. Laten we vieren wat we samen hebben bereikt. Als constructieve tegenmacht in Ede hebben we laten zien dat verandering mogelijk is.
K1: In de kou en de tocht
Het jaar begon bibberend: het Warmtebedrijf zette een flink deel van Ede in de kou. Over de oorzaak bleef de monopolist liever vaag. Maar de Edese Vos ontdekte al snel wat er werkelijk speelde: uitgevallen ketels, een chaos in de operatie en het stoken van te natte, kwalitatief slechte biomassa. Dat leidde niet alleen tot ijskoude huizen, maar ook tot giftige uitstoot aan de Geerweg en Knuttelweg.
Wethouder Versteeg, onze ijdele hoop in bange dagen, verwees de gedupeerde Edenaren naar de ACM. Toen het Warmtebedrijf weigerde de schade te compenseren, herhaalde hij die afschuifoperatie doodleuk nóg eens. Alsof dat nog niet genoeg was, vloog een maand later de biomassaopslag in Hall in de brand. Toen de Vos daar ging graven, kwam er vanalles naar boven, van niet-gecertificeerde biomassa tot de illegale kap van een hectare bos.
Ondertussen begon de grote transformatie van de Ginkel, ingeluid met doedelzakspelers. Ede en Wageningen kregen samen een splinternieuw treinstation, al bleek het ironisch genoeg nauwelijks bereikbaar. Het monumentale Theehuis Hoekelum wisselde van eigenaar, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Vier van de zes bieders trokken bij de Vos aan de bel, wat wethouder De Pater flink in verlegenheid bracht.
Er was ook ruimte voor klein leed: op Enka verdwenen honderden brieven en pakketjes spoorloos. Nadat de Vos er aandacht aan besteedde en bij PostNL aan de bel trok, doken de vermiste poststukken opeens weer op.
De Edese Vos vierde zijn eerste verjaardag en werd officieel een stichting. Het eerste journalistiek café in Ede werd een feit. Het kwartaal eindigde echter dramatisch, met een gijzeling die Ede opeens wereldnieuws maakte.
“De Edese Vos behoort nog tot de echte journalistiek… onafhankelijk, diepgravend, kritisch en een luis in de pels van de politiek zoals het behoort te zijn.”
– Een betrokken lezer
K2: De Tegenmacht-podcast
In de nasleep van de gijzeling vond een incident plaats: een cafébaas reed een journalist aan. De Edese Vos maakte een ontluisterende reconstructie, waarin ook twee collegeleden een rol speelden. De cafébaas staat binnenkort voor de rechter.
Samen met platform Ien uit Nijmegen lanceerden we een boeiende podcast over tegenmacht in twee Gelderse steden. Welke obstakels ondervinden raadsleden, journalisten en burgerinitiatieven als ze proberen de macht te controleren of iets voor elkaar te krijgen? Tip voor de kerstvakantie: de serie is te beluisteren op Spotify.
Het Warmtebedrijf bleef in opspraak. De GGD sloeg alarm: de uitstoot vormt een serieus gezondheidsrisico voor Edenaren. Ondanks de sterke politieke lobby van het bedrijf durfde het college eindelijk stappen te zetten. Een dramatische lezerspoll van de Vos liet zien dat slechts 2 procent van de Edenaren op het warmtenet wil. Tegelijkertijd onthulden we dat miljonair Gerard Zijerveld niet alleen een boorlocatie voor aardwarmte wist te bemachtigen, maar ook een subsidie van maar liefst 74 miljoen euro binnensleepte.
De Edese daklozen kregen het zwaar te verduren. De gemeente joeg hen uit hun tentjes langs het spoor. Andere opmerkelijke verhalen waren de stille verdwijning van het natuurgebied Kees van Lohuizenpark, een mysterieuze verlaten bestelbus en religieuze druk op kwetsbare kinderen bij zorgboerderij United Souls, waar een 8-jarig meisje vastzat.
Onze trainee versterkte kortstondig de redactie en beet zich vast in onderwerpen als zoönosen, het grijze verleden van Helene Kröller-Müller en de plannen van Defensie.
De gemeenteraad had het college via een motie de opdracht gegeven om lokale journalistiek beter te financieren, maar het Mediafonds Ede struikelde al vóór de start. In een open brief sprak de Edese Vos daar stevige kritiek op uit. Burgemeester Verhulst sloot het kwartaal af met een opvallend compliment: de Edese Vos informeert de raad sneller dan het college. Waarvan akte.
“Wat me vooral blij maakt van jullie verslaggeving en onderzoeken is dat je er diep induikt, alles goed uitzoekt, en terecht de Gelderlander op de vingers tikt dat ze kopiëren zonder bronvermelding.”
– Een betrokken lezer
K3: Gedragscodes en schijnwerpers
Nationaal Park de Hoge Veluwe trakteerde Edese raadsleden op een diner en een riante relatiekaart – in strijd met de gedragscode van de gemeente Ede. Toch leek niemand zich daar druk om te maken.
Ondernemer Timo Kruft wist ondertussen met een slimme miljoenenclaim rond de Food Experience de Mauritskazerne binnen te halen, terwijl de gemeente via een mysterieuze stikstofhack extra bouwruimte vrijspeelde. Regio Foodvalley verwelkomde een nieuwe directeur met een bonnetjesverleden.
De Edese Vos publiceerde scherpe analyses over de staat van de lokale media. We onthulden hoe Ede Stad een overheidssubsidie inzette voor een betaalmuur, gaven een recensie van het Premium-aanbod achter die muur, en legden bloot hoe de Gelderlander scoops jat terwijl het tegelijk de journalistiek uitholt.
We zetten de schijnwerper op het participatiedrama in de Zeeheldenbuurt, interviewden daklozen Wesley en Albert – voor wie geen plek was in de noodopvang – en beschreven hoe de gemeente Ede kennismaakte met het Streisandeffect. Ondertussen moest natuurgebied De Braamhorst een salamanderparadijsje worden, en lanceerde Ede Marketing een opvallende Wij van WC-eend-campagne.
Het Warmtebedrijf bleef ook dit kwartaal niet buiten beeld. De Vos ontdekte dat wethouder Versteeg de raad onjuist had geïnformeerd. Hij wilde geen excuses maken, terwijl een SGP’er namens het Warmtebedrijf een sorrybrief schreef.
Ede kondigde ingrijpende veranderingen aan: hoogbouw tot 70 meter en een grote stedenaanpak. Mobiliteitsdeskundige Marco te Brömmelstroet bracht de horrorrotonde aan de Zandlaan en Ede’s verkeersongevallen in het landelijke nieuws, wat wethouder De Pater tot maatregelen dwong.
Daarnaast vierden we 80 jaar Airborne, rapporteerden over wateroverlast en spraken met Jeannet Hubbeling van SME over haar strijd voor het behoud van de Edese natuur. Ondertussen was burgemeester Verhulst opvallend druk met een moorddadige wolf.
“Wie meer wil weten over Ede en de Edese politiek kan intussen niet om de Vos heen.”
– Erik Wesselius, fractieleider Mens en Milieu Ede
K4: De Edese Participatie Aanpak
In het laatste kwartaal doken we diep in de Edese Participatie Aanpak. Hoe werkt die in de praktijk? Het antwoord is minder rooskleurig dan gehoopt. Positieve inwonersinitiatieven, zoals het project Herenboeren, sneuvelden, en de ‘stadsgesprekken’ kampten met een lage opkomst. Dit wijst mogelijk op een groeiend wantrouwen van inwoners richting de gemeente.
Ondertussen worstelt de gemeente met het vooruitzicht van een financieel ravijn. Vanaf 2026 is de begroting niet meer sluitend. De OZB wordt verhoogd, maar desondanks wordt er geïnvesteerd in een nieuw zwembad. De Edese Vos greep dit moment aan om uit te leggen hoe de gemeentefinanciën werken. Omdat de gemeente participatie over geldzaken niet nodig vond, legden we het zelf aan de inwoners voor.
Na veel duw-en-trekwerk slaagde de Vos erin om een ambtenaar aan het woord te krijgen. De verkeerscoördinator van Ede bood een uniek kijkje in de complexe wereld van wegopbrekingen en verkeersregie. Daarnaast publiceerden we diepgaande analyses van de Cultuurvisie en het beleid voor de openbare ruimte.
Ook belichtten we een breed scala aan onderwerpen: de nieuwe warmtewet, dagopvang voor daklozen, geheimzinnigheid rond de flatbrand aan de Casimirlaan, mishandeling van kippen in Veldhuizen, glyfosaatgebruik op Edese akkers, het woonproject voor ex-verslaafden op De Born in Bennekom, en Mona Keijzers inmenging in de bewoning van Edese vakantieparken.
Onze Woo-verzoeken wierpen licht op het wachtgeld van Leon Meijer en de verkoop van Theehuis Hoekelum.
Er was ook goed nieuws: Ede is nummer 1 in Nederland op sociale cohesie, en grootschalige bomenkap in de Edese bossen mag niet zomaar meer. Het jaar eindigde echter met een donkere noot. Bloem op de Ginkelse Heide brandde volledig af. Toch inspireerde eigenaar Jos ons met zijn onverwoestbare vertrouwen dat alles goed komt.
“Willen jullie het format van de Edese Vos alsjeblieft ook uitrollen naar andere middelgrote gemeenten? … Ik denk dat jullie met de Edese Vos echt een niche gevonden hebben.”
– Een maatschappelijk betrokken inwoner van Alkmaar
Conclusie
Al met al was 2024 een productief jaar voor de Edese Vos, met 273 gepubliceerde artikelen en een groeiende betrokkenheid van inwoners. In de laatste weken van het jaar voerden we een campagne om onze onderzoeksjournalistiek sterker te financieren en het lokale draagvlak verder te vergroten.
Tip: Wil je ook bijdragen aan onafhankelijke journalistiek in Ede? Het kan nog steeds! 🙂
Marc van der Woude
