Belofte goedkopere stadswarmte wordt niet waargemaakt

De afgelopen weken was het landelijk nieuws: de animo voor warmtenetten loopt hard terug nu in steeds meer gemeenten blijkt dat stadswarmte voor gebruikers duurder uitpakt dan aardgas en een cv-ketel.

Vrijwel alle problemen die we in Ede bij het warmtebedrijf zien, spelen ook in andere steden in Nederland. Energiebedrijven met veelal internationale eigenaren die met duurzaamheidssubsidies van onze overheid onaantastbare monopolies verwerven, de rode loper uitgerold krijgen van gemeenten (want we moeten van het aardgas af), niet transparant zijn over de herkomst van de biomassa, problemen met de uitstoot in of nabij woonwijken bagatelliseren, en – naar nu blijkt – ook een stuk duurder uitpakken dan gas.

Warmtenetten aanleggen is erg duur en dat haal je er alleen uit als er voldoende aansluitingen zijn. Dus wordt er door warmtebedrijven en lokale overheden veel druk op inwoners gezet om over te stappen. Je moet van goede huize komen om je daartegen te verzetten.

Groeiend verzet tegen warmtenetten

Toch neemt het verzet gestaag toe. In steeds meer gemeenten zeggen inwoners NEE tegen de komst een warmtenet. Ook in de Nijmeegse wijk Hengstdal. De gemeente had daar vijf miljoen euro van het Rijk gekregen om te besteden aan een lokaal Buurt Energie Systeem voor 500 woningen. Het plan zorgde voor tegenstellingen in de buurt. De businesscase kon niet rondkomen, er moest nog 10.000 euro per huishouden bij vanuit de woningcorporatie, met als indirect gevolg een hogere energierekening voor de sociale huurders in de wijk.

Het geld kon volgens burgerinitiatiefnemer Renate Giesbers effectiever worden ingezet voor betere isolatie of zonnepanelen. Nu er geen draagvlak voor een warmtenet is, probeert wethouder Tobias van Elferen de subsidie te behouden voor een andere wijk die wél wil, en stelt een onderzoek in naar de ervaren weerstand. Beide spelers komen binnenkort aan het woord in de podcast over tegenmacht waar de Edese Vos aan meewerkt. De podcast is een gezamenlijke productie van onderzoeksjournalisten in Ede en Nijmegen.

Volgens Giesbers worden burgers warmtenetten ingerommeld. Er is een sterke drive om wijken van het gas te halen, maar er moet wel draagvlak voor zijn. Wettelijk is vastgelegd dat 70 procent van de inwoners akkoord moet gaan wil een warmtenet aangelegd kunnen worden. Maar die steun wordt op steeds meer plekken niet gehaald. Inwoners lezen over de problemen die er met warmtenetten zijn, zien dat ze vaak niet écht duurzaam zijn en dat ze uiteindelijk een stuk duurder uit zijn.

Geen eerlijk, kloppend verhaal

De energietransitie is geen eerlijk, kloppend verhaal, meent Giesbers. “Er wordt geen draagvlak gecreëerd. Juist de armste mensen worden om de tuin geleid. De woningcorporatie belooft dan een renovatie (waar mensen al heel lang op wachten), een ‘gratis’ inductieplaat en pannen, en oh ja, ergens onderaan het formuliertje ook nog een warmtenet, met de belofte dat het niet duurder wordt.”

“Uit het hele land zijn er voorbeelden uit sociale huurwijken dat verhuurders, hun uitvoerders of gemeenteambtenaren 3-4 maal aan de deur staan en ook ná de einddatum van de draagvlakmeting gewoon doorgaan met colporteren bij mensen die ‘nee’ of niet hebben gestemd. Mensen worden naar een ‘ja’ toegepraat, krijgen zelfs een ander huis aangeboden als ze echt niet willen of te moeilijke/kritische vragen gaan stellen (is mijzelf gebeurd). En áltijd wordt het rooskleurig voorgesteld, de joehoe-verhalen, en zelfs onwaarheden verteld. Doorprik je die dan verspreid jij als huurder de ‘desinformatie’.”

“Dus komt er straks een joehoebericht over een fantastisch warmtenet in ontwikkeling met het GWIB van de provincie Gelderland en de gemeente, waar minister Rob Jetten met de Wet collectieve warmte al op voorsorteerde? Weet dan dat er mensen voor getekend hebben die inmiddels spijt hebben, ernaartoe zijn gepraat, bang zijn, murw zijn, het niet snappen, soms niet eens weten dat er een warmtenet meekomt, of uit sociale wenselijkheid getekend hebben.”

‘Dit komt niet door de Dragons’ Den’

“Ze proberen nu in drie weken een draagvlakmeting erdoor te duwen,” zegt Giesbers. “Daar hoef je bij woningeigenaren niet mee aan te komen. Ze geven een korting op de aansluitkosten, maar door de hoge vastrechtkosten is het nu duurder dan gas. Iedereen kijkt weg, want gemeenten hebben dat geld van de corporaties (en dus de huurders) nodig om de netten te kunnen bekostigen. Welke belangen worden hier gediend? Niet die van de burger.”

“Jetten stelt nu geld beschikbaar voor onrendabele toppen van gemiddeld 45%. Ik zie mezelf al staan bij Dragons’ Den met dit plan. ‘Ik wil graag geld voor een bedrijf met een onrendabele top van 45% en mijn klanten worden mensen die niets te besteden hebben. Wie wil investeren?'”

Minister Rob Jetten komt intussen met een spoedwet om de stijging van de vaste kosten te beperken. “Voor een derde van alle huizen in Nederland zou een collectief warmtenet het beste alternatief zijn voor aardgas”, meent Jetten. “Maar het is heel belangrijk dat die warmtenetten wel duurzaam CO2-neutraal zijn en dat de kosten van huurders en kopers die erop worden aangesloten acceptabel zijn.”

Warmtenet is 535 euro duurder dan gas

Een belofte die niet wordt waargemaakt, zo blijkt ook uit een uitzending van consumentenprogramma Kassa. Huishoudens die zijn aangesloten op een warmtenet zijn dit jaar maar liefst 535 euro (43 procent) duurder uit dan met een regulier gascontract. En dat wordt door de ACM, de instantie waar wethouder Versteeg Edenaren naar doorverwijst, maar heel beperkt gecontroleerd omdat er geen inzicht is in het gehele kostenplaatje. Warmtebedrijven kunnen kosten en winsten verplaatsen om op papier hun winsten te drukken, een ordinaire truc om meer te verdienen over de ruggen van de afnemers.

In onder meer Rotterdam en Amsterdam zijn de warmtenetten te duur geworden, omdat energiebedrijven de prijzen voor een aansluiting flink verhoogd hebben. Woningcorporaties die door hun omvang essentieel zijn voor het succes van warmtenetten, stoppen daarom met aansluiten, of dreigen dat te gaan doen.

Energiebedrijf Vattenfall erkent dat het aanleggen van een warmtenet meer kost dan gas. Het bedrijf vindt dat dat opgelost moet worden door meer overheidssubsidies, zodat de energierekening betaalbaar blijft voor sociale huurders.

Sociale huurders als ‘hefboom’

Momenteel zijn ongeveer een half miljoen huizen in Nederland op een warmtenet aangesloten. De ambitie is dat dit er drie miljoen worden. Hoe meer woningen meedoen, hoe rendabeler een warmtenet wordt. Daarom is de deelname van woningcorporaties belangrijk. Zij vormen als het ware de hefboom om een warmtenet aan te kunnen leggen. De gedachte: als de sociale flats ‘om’ gaan, volgen de huiseigenaren ook wel.

Want zolang er onduidelijkheid is tegen welke kosten er een warmtenet komt, zullen steeds meer particuliere huiseigenaren een andere keuze maken. Als die keuze op de warmtepomp valt, betekent dat weer een extra belasting voor het stroomnet. En zo draait de energietransitie vast.

Als de spoedwet van Jetten aangenomen wordt, kunnen de nieuwe regels met lagere vaste kosten per 1 januari 2025 ingaan. Maar let op: op de iets langere termijn moeten huishoudens aan een warmtenet de daadwerkelijke kosten van de warmte wel zelf gaan betalen.