Wat Ede nodig heeft is onafhankelijke journalistiek

Mist Ede wat? Ja, dat denk ik wel. Dan heb ik het niet over mijn persoonlijke voorkeuren – of er meer of minder wegen moeten komen, of dat de boeren wel of niet moeten inkrimpen – nee, ik heb het over een onafhankelijke pers.

Journalisten die de tijd en de onafhankelijkheid hebben om onderzoek te doen. Onderzoek waarnaar?

Ede groeit

Ede groeit. Het aantal inwoners groeide met 25%, het aantal betaalde journalisten specifiek op Ede daalde met 500% tot 1000%. In de negentiger jaren hielden zich tussen de vijf en tien journalisten speciaal met Ede bezig. De stand van zaken nu: bijna nul. Wat nog over is: een betaalde krant waarin Ede onderdeel is van een groter gebied, en een gratis krant waar redacteuren vooral druk zijn met het verwerken van inkomende berichten.

In een groeiende stad krijgen steeds meer mensen belangen die invloed hebben op inwoners.

Ook bestuurders nemen besluiten die gevolgen hebben voor steeds meer inwoners. Wat dan nodig is, is een onafhankelijke journalistiek die diepgaand onderzoek kan doen, als het signalen krijgt dat er dingen niet helemaal kloppen. Op dit moment is deze onafhankelijke journalistiek in Ede bijna geheel afwezig.

Het aantal inwoners van Ede groeide van 93.000 in 1990 naar 117.000 in 2020. Het aantal lokale journalisten nam in diezelfde periode af van zo’n 5 tot 10 (geïnformeerde schatting van Edenaren uit die tijd) naar 0 tot 1. Het gaat dan om journalisten die in Ede wonen en werken.

Macht ondervindt weinig hinder

Het ontbreken van deze onafhankelijke onderzoekende ogen zorgt ervoor dat de macht die bij bestuurders en ambtenaren ligt, weinig hinder ondervindt.

De gemeenteraad controleert hen, wordt elke vier jaar gekozen, maar heeft ook te maken met politieke afspraken, onervarenheid en voortdurende belangenafwegingen. Ook hebben raadsleden relatief weinig ondersteuning, als je dat vergelijkt met wat burgemeester en wethouders als hulptroepen kunnen inzetten, namelijk al hun ambtenaren (in Ede bijna 1.000 mensen). Niet te vergeten ook de hogere overheden, zoals provincie en rijk, en andere overheidsinstanties. Daarnaast houden politieke partijen rekening met de mogelijkheid dat ze over vier jaar weer samen door een deur moeten, in een ander college.

De bestuurlijke macht groeit. De controlerende tegenmacht taant.

Inwoners weten niet wat te stemmen

Inwoners weten vaak niet op wie ze moeten stemmen. In 2022 maakte ik daarom een inventarisatie van alle politieke standpunten van de grootste partijen. Ik was daar eigenlijk te laat mee, maar ik weet dat er mensen zijn die vanwege dat overzicht toch een keuze hebben kunnen maken. Ook dat is journalistiek handwerk.

De gevolgen

Wat zijn de gevolgen hiervan? Waar vroeger veel mensen een krant hadden, en anders hun krant wel aan de buren gaven, informeren mensen zich nu met gratis media.

Deze media blinken in Ede niet uit in diepgaande en actuele berichtgeving. De betrokkenheid van de Edese inwoner op het bestuur wordt dus lager. Mensen hebben het gevoel dat de gemeente toch maar doet wat ze wil.

Ook zie je actiegerichte burgers die zich organiseren in versplinterde NIMBY-groepen, gericht op het eigen directe belang wat op dat moment bedreigd wordt.

Iets anders is dat politieke partijen steeds minder leden hebben. In 1995 had het CDA landelijk nog meer dan 100.000 leden. Nu amper 35.000. De politieke partijen krijgen daardoor vanuit die kant veel minder door van wat de inwoner belangrijk vindt. Er is minder interne discussie, waardoor de kans groter wordt dat niet alle belangen goed worden gewogen.

Journalistiek handwerk. Inventariseren, ordenen, uitleggen en vergelijken van standpunten en inzichten.

Afstand tussen inwoner en bestuur groeit

Mijn conclusie is:

• Dat besluiten van het bestuur effect hebben op steeds meer burgers.
• Dat de lokale controle op dit bestuur te wensen overlaat.
• Dat dit de afstand tussen inwoner en bestuurder vergroot.

Deze ontwikkelingen zijn ook gevaarlijk.

De AIVD concludeerde pas dat het anti-institutioneel gedachtegoed een ernstige dreiging is voor de democratische rechtsorde. Dit van de overheid losgezongen gedachtegoed ontwikkelt zich ook doordat besluitvorming blijkbaar niet goed wordt begrepen door de inwoner. Ook dat is een taak van de journalistiek, om besluitvorming uit te leggen, er inzicht in te geven en te laten zien wat de voor- en nadelen zijn.

Macht van controle scheiden

Als het instituut, het bestuur, meent goed te doen en zich netjes te verantwoorden, wil dat nog niet zeggen dat dat ook zo is.

Het uitgangspunt van zo’n bestuur moet zijn: we zijn er niet om te bepalen of we goed doen. Dat doet de gemeenteraad, en uiteindelijk de inwoner. Die inwoner heeft het recht dat hij goed geïnformeerd wordt. En omdat de mens niets vreemd is, is het belangrijk dat macht van controle gescheiden is. De journalistiek heeft geen bestuurlijke macht, het bestuur heeft geen journalistieke rol.

Kwaliteit van bestuur

Iets anders wat er speelt, is de kwaliteit van het bestuur. Er zijn mensen die vinden dat die in Ede ondermaats is. Ik kan die meningen niet beoordelen, omdat (ook ik) te weinig zicht heb op de besluitvorming en de weging van belangen.

Lokale journalistiek aanmoedigen

De gemeente Ede heeft een goede, bereikbare communicatieafdeling. Toch bepaalt deze afdeling wat de inwoner wel of niet te horen krijgt.

En ook bepaalt ze hoe dat dan verteld wordt. De huidige lokale en regionale journalistiek bestaat bijna alleen uit het doorgeven van de persberichten van deze communicatieafdeling. Een bestuur hoort te beseffen dat interne belangenafwegingen altijd mee zullen spelen in hun communicatie naar buiten. Dat dat niet per definitie in het belang van de inwoner is. Een bestuur hoort lokale journalistiek dus te stimuleren, ook al doet het pijn. Het Edese bestuur doet dat niet.

De journalistieke uitgangspunten van de Edese Vos.

Aan de gang

Omdat ik vind dat deze beschreven ontwikkelingen gevaarlijk zijn voor de lokale democratie, begon ik samen met twee andere mensen een lokaal journalistiek platform. De Edese Vos.

Uit vele reacties krijg ik de indruk dat hier op gewacht is door Edese inwoners. De Edese Vos is nu ruim 10 maanden bezig en de response is bijzonder goed.

Maar het verdienmodel is het kwetsbare punt voor de Edese Vos. Wij willen kwaliteit leveren, dat verdient de Edese inwoner. Geen rommelwerk. Dat verdient ook het Edese bestuur. Want de stand van zaken van lokale politiek en bestuur is ook dat de meesten ontzettend hun best doen. Daarom juist moeten we nu aandacht geven aan de ontwikkeling van gezonde lokale journalistiek.

Wij willen graag dat Edese inwoners en bedrijven een bijdrage leveren aan de Edese Vos.

Ik stop een deel van mijn tijd in de Edese Vos, en stel mijn zaal ter beschikking waar nodig. Maar heel eerlijk, na de coronacrisis kunnen we niet zomaar even een journalist inhuren. Dat hadden we graag gedaan, maar zo diep reikt onze portemonnee niet. Ik hou van transparantie, dus ik zeg maar gewoon waar het op staat.

Doe ook mee

De andere initiatiefnemers zijn Ria Maliepaard en Marc van der Woude. Met zijn drieën komen we uit verschillende segmenten van de Edese samenleving en hopen we dit initiatief samen verder te brengen.

• Ben je het min of meer eens met mijn analyse?
• Maak je je ook zorgen, of begin je je nu zorgen te maken over de lokale democratie?
• Wil je ook graag dat mensen met elkaar in gesprek blijven?
• Wil je ook dat de macht gecontroleerd wordt?

⇨ Doe dan mee met de Edese Vos.

Schrijf je sowieso in op de nieuwsbrief. Maar doe ook een duit in het zakje. We hebben zowel kleine als grote bedragen nodig, want de basis is dat we zo breed mogelijk willen zijn. Niet om een bepaald politiek doel te dienen, maar om bij te dragen aan de lokale democratie. Dat is belangrijk voor een gezonde samenleving.

Op onze gemeente Ede!

P.S. Lees ook dit bericht over een universitair onderzoek. Dat bevestigt dat lokale journalistiek bijna niet meer bestaat.

Samenvattend

Het probleem:

• Besluiten Edese bestuur hebben effect op steeds meer inwoners.
• Lokale controle op Edes bestuur is ondermaats.
• Werking Edese besluitvorming is ondoorzichtig voor inwoners.
• Dit vergroot de afstand tussen inwoner en bestuurder.
• Is uiteindelijk funest voor de Edese lokale democratie.

De oplossing:

• Breng lokale (onderzoeks)journalistiek terug.
• Onafhankelijk, gefinancierd door Edese inwoners, bedrijven en organisaties.
• Strikte scheiding tussen financiering en journalistieke keuzes.

De uitwerking:

• Oprichting platform Edese Vos
• Vrienden en Pionier Partners Edese Vos
• Contacten tot in de haarvaten van Ede

Geïnspireerd? Overtuig jezelf en doe mee. Word Vriend of Pionier Partner van de Edese Vos!