De kansen en risico’s van spitten in je eigen omgeving

Onderzoeksjournalistiek in je eigen dorp of stad kent zijn eigen unieke uitdagingen. Dat merkt ook het team van de Edese Vos. Als lokale journalist word je vaak geconfronteerd met de dunne scheidslijn tussen professionele afstand en persoonlijke betrokkenheid.

Wat doe je als je de mensen die je onderzoekt, tegenkomt op de sportclub of in de supermarkt? En hoe ga je om met de spanningen die ontstaan wanneer je diepgravend onderzoek doet naar zaken die zich pal onder je neus afspelen? Pim van der Hulst, zelf als onderzoeksjournalist actief in Brabant, schreef er een artikel over voor de website van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

Een envelop vol onthullingen

Joep Dohmen, een door de wol geverfde onderzoeksjournalist bij NRC, kreeg hier al vroeg in zijn carrière mee te maken. Op een ogenschijnlijk gewone ochtend in Heerlen vond hij twee bruine enveloppen in zijn brievenbus. De inhoud was allesbehalve alledaags: een zwartboek over het pensioenfonds ABP, gevestigd in dezelfde stad. De documenten brachten een reeks onthullingen teweeg die niet alleen landelijk, maar ook lokaal veel stof deden opwaaien.

Dohmen, geboren en getogen in Limburg, merkte al snel dat zijn onthullingen hem niet alleen lof, maar ook vijanden opleverden in zijn eigen provincie. Hij werd beschuldigd van nestbevuiling en kreeg te maken met persoonlijke aanvallen, iets wat zijn werk als journalist steeds moeilijker maakte.

De uitdaging van bekendheid

Voor Ria Maliepaard, redactielid bij het onderzoeksplatform de Edese Vos, zijn deze problemen herkenbaar. Met een verleden als raadslid voor de PvdA en een actieve rol in het sociale domein, kent zij de lokale bestuurders en inwoners van Ede door en door. “Ik heb zoveel petten gedragen in Ede,” vertelt ze. Deze nauwe banden zorgen ervoor dat ze haar journalistieke werk met grote zorgvuldigheid uitvoert. “Het is altijd balanceren. Wat is de lokale context, aan wie stel je welke vragen, wat is je toon en wat doe je als een partij niet reageert? De wethouder, de burgemeester, medewerkers, maatschappelijke organisaties, velen ken ik persoonlijk. Maar als er geen reactie komt, moeten we dat ook publiceren.”

De redactie van de Edese Vos kreeg zelfs te maken met juridische dreiging vanuit de gemeente. Vorig jaar ontvingen zij een brief van een advocaat die eiste dat de voornamen van drie ambtenaren uit een kritisch artikel over de gebrekkige vuilnisophaal in Rietkampen geschrapt zouden worden. De burgemeester van Ede, René Verhulst, ging zelfs zover dat hij het Openbaar Ministerie inschakelde om te onderzoeken of de Edese Vos vervolgd kon worden. Zijn reden? Een oproep tot tips werd door hem gezien als een poging om geheime stukken te lekken.

Persoonlijke en professionele lijnen

Lokale onderzoeksjournalistiek biedt ook voordelen, zo blijkt uit de ervaringen van Angelique Kunst, die voor Tubantia onderzoek deed naar de Twentse ondernemer Gerard Sanderink. Haar diepe kennis van de regio en de betrokken personen gaf haar een unieke positie om deze complexe zaak bloot te leggen. “Het hielp enorm dat ik meneer Sanderink kende. Hier in Twente is hij een beroemdheid,” zegt Kunst. Ze vertelt hoe haar lokale netwerk haar onderzoek naar zorgfraude vergemakkelijkte. “Op verjaardagen werd ik ook weleens aangesproken. Dan was het: goh, je bent bezig met een onderzoek naar dat bedrijf, daar heb ik een tijdje voor gewerkt.”

Ria Maliepaard onderstreept het belang van deze lokale verbondenheid. Ze merkt dat haar werk voor de Edese Vos steeds vaker een gespreksonderwerp wordt in haar netwerk. “Het verhaal is nooit af, er komt altijd weer een vervolg. Mijn man grapt weleens: ik ga niet met jou naar feestjes. Mensen spreken me vaak aan en steeds vaker gaat dat over de Edese Vos.”

Een constante uitdaging

Ondanks de spanningen en persoonlijke aanvallen die lokale onderzoeksjournalistiek met zich mee kan brengen, blijven journalisten zoals Maliepaard en Dohmen zich inzetten voor hun werk. De nabijheid tot de onderwerpen die ze onderzoeken geeft hen niet alleen een diepere betrokkenheid, maar ook de mogelijkheid om hardnekkige misstanden aan het licht te brengen. Ze weten dat hun werk cruciaal is voor het functioneren van de lokale democratie, zelfs wanneer het persoonlijke consequenties heeft.

Intimidatie van de Arnhemsche Courant

Dat het ook mis kan gaan bleek vorige week in buurgemeente Arnhem. Onderzoeksjournalist Patrick Arink van de Arnhemsche Courant liet weten dat hij stopt met het verslaan van de Arnhemse politiek, na een valse aangifte van een raadslid. Hoewel het Openbaar Ministerie de zaak heeft geseponeerd, blijft de impact groot. Arink voelt zich vogelvrij door de persoonlijke en juridische aanvallen die hij te verduren krijgt en heeft besloten de handdoek in de ring te gooien.

De situatie in Arnhem toont een verontrustende trend waarin journalisten kwetsbaar worden door hun werk. Bestuurders en raadsleden moeten beseffen dat het hinderen van de pers niet alleen de journalist schaadt, maar ook het publieke belang. De Edese Vos blijft hier scherp op en zal indien nodig ook signaleren waar het in Ede mis gaat.