Het stikstofprobleem is om gek van te worden!

Voor veel mensen is het stikstofprobleem een beperking om te ondernemen, vee te houden, 900.000 huizen te bouwen of een World Food Center te realiseren. Voor weer anderen bestaat het stikstofprobleem uit het manoeuvreren tussen de belangen van partijen en achterbannen. Het is gewoon om gek van te worden!

En waar hebben we het eigenlijk over? Stikstof is toch goed voor de natuur? De plantjes gaan toch beter groeien? De heide vergrast hartstikke mooi en het tankmos dat met legeroefeningen door de NAVO uit Nieuw Zeeland is meegenomen, geeft er jaarrond mooie groene accenten. En we wilden toch meer dood hout in het bos? De eiken sterven massaal, dat is toch goed nieuws voor de boskwaliteit!?

En zelfs de fauna profiteert van stikstof: zoals het heidehaantje welke vleksgewijze sterfte van heide veroorzaakt en daardoor meer heterogeniteit geeft in het vegetatiepatroon, of de rupsenplagen, waardoor de eikenbomen kaal gegeten worden, waardoor juist de vogeltjes meer te eten hebben! En het gaat goed met de nachtzwaluw, roodborsttapuit en middelste bonte specht, ondanks de stikstof!

Waarom al dat gezeur over het stikstofprobleem de hele tijd?

Dus, als hiermee vastgesteld kan worden dat stikstof goed is voor de natuur of in ieder geval niet schadelijk, waarom dan al dat gezeur de hele tijd? Het is gewoon om gek van te worden!

“De meeste planten en dieren hebben helemaal geen trucjes om overeind te blijven. De stikstof is gewoon funest.”

Maar de meeste planten en dieren hebben helemaal geen trucjes om overeind te blijven bij een hoge stikstoflast, laat staan dat ze ervan kunnen profiteren. Ze kunnen niet tegen de direct giftige werking, de bodemverzuring of de onbalans die is ontstaan tussen stikstof en andere voedingsstoffen.

Boombewonende korstmossen halen hun voedingsstoffen uit de lucht, maar voor veel soorten is ammoniak of ammonium giftig. Zij zijn dan ook al lang verdwenen uit onze bossen. Ook sommige kruidachtige planten kunnen niet tegen ammonium, zoals het Valkruid, dat vroeger op de Ginkelse heide voorkwam. Door de verzuring loopt de strooiselafbraak minder goed, en spoelen plantenvoedingsstoffen uit naar diepere lagen in de bodem waar de planten er niet meer bij kunnen. Plantensoorten die goed gedijen zijn de paar soorten die goed aluminiumvergiftiging kunnen vermijden en ook niet gevoelig zijn voor de hoge zuurlast zelf. De planten die overblijven hebben veel stikstof en weinig andere voedingstoffen, waardoor ze meer antivraatstoffen gaan maken en minder eiwitten.

Funest voor veel soorten insecten, en ook vogels hebben last van eiwittekorten. En u weet dat er door verzuring minder calcium in de bodem zit, slakjes hun huisjes niet kunnen bouwen en koolmezen calciumgebrek krijgen, waardoor ze geen goede eischalen maken en de jongen door hun pootjes zakken.

Waar in Ede kan ik mijn kinderen nog baardmossen laten zien of het gekoer van de zomertortel laten horen? Waar zijn de wielwalen, de grote parelmoervlinders of het valkruid gebleven? Hoe zeldzaam zijn de havik, ransuil, hengel, mannetjesereprijs en het zandblauwtje geworden?

Veel planten en dieren lijden onder de stikstoflast

Er zijn veel soorten planten en dieren die te lijden hebben onder de stikstoflast. Er zijn inmiddels soorten uitgestorven, andere worden met uitsterven bedreigd, maar nog veel meer soorten zijn heel veel zeldzamer of schaarser geworden, waardoor ze hun rol in een ecosysteem niet meer goed kunnen vervullen.

“Waar in Ede kan ik mijn kinderen nog baardmossen laten zien of het gekoer van de zomertortel laten horen?”

Het gaat bijvoorbeeld om: klokjesgentiaan, vleugeltjesbloem, muizenoortje, rozenkransje, bosanemoon, slanke sleutelbloem, heidekartelblad, kleine schorseneer, kleine wolfsklauw, groene nachtorchis, beklierde ogentroost, stijve ogentroost, liggend walstro, maanvaren, brunel, valse salie, vingerhoedskruid, hondsviooltje, en de Duitse brem, maar ook koolmees, pimpelmees, zwarte mees, grote bonte specht, groene specht, sperwer, fluiter, wulp, korhoen, zwarte kraai, koekoek, tapuit, paapje, duinpieper, klapekster, zanglijster, bonte vliegenvanger, kleine ijsvogelvlinder, duinparelmoervlinder, bosparelmoervlinder, heideblauwtje, gentiaanblauwtje, bruine vuurvlinder, bruine eikenpage, aardbeivlinder, kommavlinder, veenbesparelmoervlinder, veenbesblauwtje, veenhooibeestje, kleine heivlinder, de gemeenschap van langpootmuggen, de leefgemeenschap van zweefvliegen, het overgrote merendeel van de soorten wilde bijen en hommels, het boerenknoopje, de grote regenslak, het ammonshorentje, de oprolmiljoenpoot en er zijn ook nog veel meer soorten waarvan we het niet eens weten.

Daarnaast vallen totale ecosystemen om, zoals de oude eikenbossen en de heischrale graslanden, waarvan nog maar een paar procent over is. Dit is ECHT om gek van te worden!

Tijd voor maatschappelijk verantwoord besturen

En het probleem is niet eens het verlies van deze soorten zelf, maar de vernietiging van het natuurlijk ecologisch functioneren van de habitattypen, waaraan de soorten zich niet kunnen aanpassen. Natuur verdwijnt en wasteland verschijnt: de grond ligt er nog, er staan nog planten op, maar met een natuurlijk ecosysteem heeft het niets meer te maken. De stikstofdepositie moet sterk naar beneden en de bodems moeten worden hersteld, zodat ze in ieder geval weer hun ecologisch potentieel kunnen waarmaken en zodat we kunnen gaan voldoen aan de habitatrichtlijn.

We leven is een historische tijd: millennia hebben we de natuur omgevormd voor ons gemak, maar nu stappen we over de grens van wat kan en zullen we ons meer moeten aanpassen aan de grenzen die onze leefomgeving aan ons stelt: dat betreft niet alleen problemen met stikstof, maar bijvoorbeeld ook met klimaatverandering, de vogelgriep, de wolf en ruimtelijke ordening.

Mijn oproep aan de politiek: los het op! En doe dat binnenshuis, gooi het niet op het bordje van de milieubeweging. Het is tijd voor maatschappelijk verantwoord besturen anno 2023.

Arnold van den Burg woont in Otterlo en doet als gepromoveerd bioloog al jarenlang onderzoek naar natuurkwaliteit in Nederland. Kijkt zowel naar de schade die de stikstofproblematiek met zich meebrengt als naar de mogelijke ecologische oplossingsrichtingen om het functioneren van ecosystemen en de biodiversiteit te herstellen.

Column uitgesproken om de effecten van stikstof op de natuur voor het voetlicht te brengen tijdens de KRO-NCRV Pointer pop-up startbijeenkomst in Ede, met als hoofdthema de bestuurlijke en politieke problemen die de stikstofcrisis met zich meebrengt.

Welke soorten planten en dieren in Ede zijn het meest kwetsbaar voor stikstof en dreigen we te verliezen? Bekijk de online expositie van de Edese natuurfotograaf Eric Wander.