Wouter de Heij: ‘Stikstofcrisis is een juridisch moeras’

De stikstofcrisis is vooral een juridisch en bureaucratisch moeras waarin boeren en bestuurders vastlopen. Dat zegt ingenieur en ondernemer Wouter de Heij, die deelnam aan de Edese ‘stikstofoplosconferentie’. “We zijn volledig verstrikt geraakt in regels en modellen die niets meer met de praktijk te maken hebben,” stelt hij.

Volgens De Heij draait de stikstofcrisis in Den Haag meer om juridische constructies dan om daadwerkelijke natuurverbetering. “De wetgeving is zo ingewikkeld geworden dat niemand meer kan bewegen. Je kunt als boer een innovatie willen doorvoeren om emissies te verminderen, maar als je geen vergunning krijgt, kun je niets. En als je geen vergunning krijgt, wil de bank je niet financieren. Dat is het kip-ei-probleem waar we in vastzitten.”

Een ander voorbeeld dat hij noemt is het meten van stikstofdepositie. “Er wordt gerekend met modellen die tot op vier cijfers achter de komma exact zijn, terwijl ze in de praktijk grote marges van onzekerheid hebben. Dat is alsof je een thermometer in je achterste steekt en concludeert dat je ziek bent omdat je 37,0005 graden ‘koorts’ hebt. Het slaat nergens op.”

Miljarden euro’s zonder tastbaar resultaat

De Heij is ook kritisch op de miljarden die worden uitgegeven aan stikstofmaatregelen. “We hebben als samenleving 3 miljard euro op tafel gelegd om boeren uit te kopen, terwijl we niet eens zeker weten wat het effect daarvan is. Ondertussen kampen sectoren zoals de zorg met structurele tekorten. En nog erger: boeren in gebieden waar helemaal geen groot stikstofprobleem is, zoals Friesland, worden uitgekocht zonder dat het iets oplost voor de Veluwe of de Gelderse Vallei.”

Volgens hem zou dat geld veel effectiever kunnen worden ingezet: “Waarom niet investeren in innovaties bij boeren die wél willen verduurzamen? Waarom niet per gebied kijken waar de echte problemen zitten en daar gericht handelen, in plaats van een generieke, landelijke maatregel?”

De pragmatische aanpak van Van der Schans

De Heij ziet in wethouder Jan Pieter van der Schans van Ede een bestuurder die probeert te breken met de stroperige wetgeving. “Hij stelt de juiste vragen: wat is nu echt het probleem, en hoe kunnen we dat oplossen? Hij probeert te hacken binnen het systeem: als regel A niet werkt, kunnen we het dan via regel B regelen? Dat pragmatisme zie ik te weinig in Den Haag.”

Volgens De Heij is de enige realistische oplossing een gebiedsgerichte aanpak met collectieve emissiereductie in plaats van individuele afrekeningen. “Stel een emissieplafond per regio in en laat boeren, bedrijven en gemeenten sámen beslissen hoe ze die doelen halen. Dan creëer je draagvlak en perspectief in plaats van onzekerheid.”

Hij pleit ervoor om bufferzones rondom kwetsbare natuurgebieden stikstofvrij te maken. “Niet door individuele boeren keihard aan te pakken, maar door een collectieve aanpak. Niemand wil als ‘grote vervuiler’ op een lijstje gezet worden, want dat maakt mensen onveilig. Het moet een gezamenlijke opgave zijn.”

De menselijke maat terug

Wat De Heij vooral stoort, is de onvoorspelbaarheid van het beleid. “Een boer investeert in een stikstofreductiemaatregel, maar een jaar later wordt de norm weer aangescherpt en moet hij nóg meer investeren. Dat is als een casino: zet je bedrijf op rood of zwart en hoop dat je overleeft. Dat is geen manier om beleid te voeren.”

Zijn boodschap aan beleidsmakers? “Ga terug naar de menselijke maat. Werk met de sector in plaats van ertegen. En bovenal: laat de inhoud weer leidend zijn, in plaats van de juridische wirwar waar we nu in vastzitten.”

De uitkomsten van de ‘stikstofoplosconferentie’ zijn inmiddels aan premier Schoof overhandigd. Wat niet automatisch betekent dat er ook effectiever beleid komt – de eerste tekenen zijn niet heel hoopgevend.