Marc van der Woude
De gemeente Ede heeft een contract met mediamonopolist BDU. Wekelijks wordt in het huis-aan-huisblad Ede Stad een katern met gemeentelijke informatie geplaatst. Maar wordt de Edenaar hiermee goed bediend?
Toen de Edese Vos de communicatie-afdeling vroeg of het gemeentekatern ook integraal op de eigen website van de gemeente kon worden geplaatst, zodat het voor elke burger toegankelijk is en er naar zou kunnen worden gelinkt, werd dit geweigerd. “Wij hebben niet de indruk dat inwoners iets missen of (belangrijke) informatie niet kunnen vinden. We gaan hier nu niets aan veranderen,” aldus een woordvoerder. Inwoners moeten in het archief van Ede Stad of op de website van de gemeente zelf hun informatie maar bij elkaar scharrelen.
Voor de Edese Vos was het aanleiding om een eigen servicepagina met alle relevante gemeentelijke informatie te maken, die zelfs uitgebreider is dan het katern in Ede Stad. Wij vinden dat inwoners zo goed mogelijk geïnformeerd moeten worden, of dat nu de verslagjes van de gemeenteraad zijn of een overzicht van verstrekte vergunningen.
Omdat we bij de communicatie-afdeling geen gehoor vonden voor ons verzoek, legden we het College van B&W een aantal vragen voor over de samenwerking tussen de gemeente en Ede Stad. Welke deal is er gesloten en welke afspraken zijn er gemaakt? We willen dat dit voor inwoners transparant wordt. Dit leidde tot een uitgebreide mailwisseling met Patricia Nep, de woordvoerder van burgemeester Verhulst. Omwille van de leesbaarheid geven we alleen de belangrijkste vragen en antwoorden verkort weer.
1. Welke publicatieplicht heeft de gemeente?
De gemeente heeft de wettelijke plicht om bepaalde informatie te publiceren, zodat iedere inwoner er kennis van kan nemen. Dan gaat het bijvoorbeeld over bestemmingsplannen en vergunningen, die worden gepubliceerd in het Gemeenteblad, beter bekend als de ‘officïele bekendmakingen’. Een specificatie hiervan staat op de website van de VNG. Natuurlijk horen bij deze informateplicht ook de stukken en beraadslagingen van de gemeenteraad. Je vindt al deze informatie bij elkaar op de twee servicepagina’s van de Edese Vos: Gemeente-informatie en Politiek Ede.
Het informatiekatern in Ede Stad is dus optioneel. De gemeente is niet verplicht deze wekelijkse advertentieruimte in te kopen, maar doet dat wel om inwoners zo goed mogelijk te informeren.
2. Waarom zet de gemeente het katern niet ook integraal op de eigen website?
Waarom kiest de gemeente ervoor om het volledige katern alleen wekelijks in Ede Stad te publiceren en niet ook op de website van de gemeente zelf? Dat is toch een kleine moeite als je al wekelijks de informatie aanlevert voor Ede Stad? Hier kwamen we niet uit. De gemeente lijkt geen oog te hebben voor het feit dat:
a) Slechts een deel van de informatie uit het gemeentekatern in Ede Stad ook op www.ede.nl/gemeentenieuws staat.
b) Verwijzen naar het online archief van Ede Stad inwoners geen klantgerichte oplossing biedt.
c) De informatie op de website van de gemeente maar één week online blijft staan en dan verdwijnt en niet wordt gearchiveerd, waardoor inwoners ook niets kunnen nakijken.
Telkens werd er ontwijkend geantwoord. De argumentatie van de gemeente is: inwoners bevinden zich op allerlei plekken (online en offline), er zijn meerdere doelgroepen en communicatievormen, en overal bieden wij zo goed mogelijk (deel)informatie aan. Daar moeten inwoners het mee doen. In principe is alles online wel ergens te vinden. Dat lijkt ook het beleid te zijn bij persberichten, waar vaak geen linkjes naar de onderliggende documenten in staan, waardoor geïnteresseerden zelf moeten gaan googelen of grasduinen in het raadsinformatiesysteem. Heel klantgericht is het niet.
Het is niet te uit te sluiten dat er in het contract tussen de gemeente en BDU afspraken zijn gemaakt over exclusiviteit van het katern, maar de gemeente wil daar niets over kwijt.
3. Bereikt Ede Stad wel alle inwoners?
Volgens woordvoerder Nep heeft Ede Stad een dekking van 95%. Als je bedenkt dat 15% van de huishoudens een NEE-NEE sticker op de brievenbus heeft, is dit percentage hoogst onwaarschijnlijk. Het was even zoeken waar deze claim vandaan komt, maar we hebben het gevonden. Drie jaar geleden antwoordde het college op raadsvragen: “In het contract met BDU is vastgelegd dat minimaal 95% van de kranten (oplage 51.600) bezorgd wordt.”
Contractueel kan BDU dus sowieso 5% van de kranten gewoon niet bezorgen. En er is niemand die controleert of de beloofde 95% wél wordt gehaald. Ede Stad meldde zelf in 2021 een leesbereik van 63%, gebaseerd op de NOM Regio Monitor 2021. Dus zelfs als 95% van de oplage daadwerkelijk door de Edese brievenbussen gaat, knikkert 32% het blad ongelezen bij het oud papier.
Overigens wil leesbereik niet zeggen dat mensen de krant ook helemaal lezen. Vaak wordt er even snel doorheen gebladerd. Dat wordt ook bevestigd door het NOM-onderzoek, want maar de helft van de lezers beschouwt de huis-aan-huiskrant als de belangrijkste bron van lokaal nieuws.
Volgens Nep heeft BDU na overleg met de verspreider laten weten dat er momenteel geen gaten in de bezorging zijn en dat het aantal klachten laag is. “Alleen in een klein deel in het buitengebied van Lunteren wordt de krant niet bezorgd.” Maar de meldingen die de Edese Vos ontving over het niet meer bezorgd worden van de krant kwamen ook uit het Binnenveld en enkele wijken in Ede. Nep wijst erop dat er ook afhaalpunten in de wijken en dorpen zijn waar mensen de krant kunnen oppikken.
Samenvattend: Ede Stad heeft van alle media weliswaar het hoogste bereik, wat logisch is voor een monopolist, maar het feitelijke bereik van informatie is wel beperkt. Uit onderzoek van de gemeente zelf blijkt dat ongeveer de helft (54%) van de Edenaren het gemeentekatern kent en wel eens leest.
4. Welke deal is er met Ede Stad gesloten?
Wat er in de overeenkomst met Ede Stad staat, hoeveel er jaarlijks aan de monopolist wordt betaald en welke prestatieafspraken hierover zijn gemaakt, dat wil de gemeente niet zeggen. Dat is kennelijk geheim.
“Het gemeentenieuws wordt aanbesteed,” zegt Nep desgevraagd. “De informatie over die aanbesteding is bedrijfsvertrouwelijke informatie. Je kunt voor raadpleging van de documenten een Woo-verzoek indienen. Dan wordt per document beoordeeld of dit openbaar gemaakt kan worden.” Volgens Nep is de opdracht aan BDU gegund “omdat zij de enige waren (en nog steeds zijn) die aan onze eisen voldoen.” Maar welke eisen dat concreet zijn wil ze niet zeggen.
Uit de eerdergenoemde beantwoording van raadsvragen is op te maken dat het gemeentekatern door het college enkelvoudig onderhands is aanbesteed aan BDU. Andere media of distributeurs hebben dus niet kunnen meedingen. Het college schrijft in februari 2020:
“Op dit moment is het enige alternatief om Europees aan te besteden. Dit komt doordat de enige andere partij die huis-aan-huiskranten uitgeeft in de hele gemeente Ede (Edese Post van De Persgroep) recent is overgenomen door BDU. Bij een dergelijke Europese aanbesteding is het de vraag of daar een andere partij uitkomt en welke kwaliteit van dienstverlening daarbij hoort. Wij zijn na marktoriëntatie van mening dat BDU momenteel een goede, zo niet de enige, partij is om dit contract mee aan te gaan. Zeker gelet op de monopolistische situatie waarin beiden partijen zich bevinden.”
Door een uitruil met DPG heeft BDU eind 2019 voor zichzelf een monopoliepositie gecreëerd en de gemeente gunt deze monopolist een enkelvoudige onderhandse opdracht, in afwijking van het inkoopbeleid. Dit vraagt natuurlijk wel om een Woo-verzoek om die documenten boven tafel te krijgen, hoewel de cijfertjes vast zwartgelakt zullen worden. Ook zullen we alle gevoerde correspondentie tussen de gemeente Ede en BDU over deze aanbestedingsprocedure en de over het gemeentekatern gemaakte afspraken opvragen. Als dit nieuwe informatie oplevert, komen we daar later op terug.
5. Waarom heeft burgemeester Verhulst een vaste column in Ede Stad?
Waarom heeft onze burgemeester eigenlijk een column in Ede Stad? “De voorganger van burgemeester Verhulst [Cees van der Knaap –red.] schreef al een column in EdeStad en de krant heeft ons gevraagd of Verhulst dit over wilde nemen,” zegt Nep. “Hij is gevraagd om vanuit zijn rol als burgervader regelmatig te schrijven over wat hem bezighoudt.” Hier zijn volgens Nep geen inhoudelijke afspraken over gemaakt en er wordt door de gemeente niet voor betaald.
Maar het is niet helemaal duidelijk of Verhulst nu als burgemeester schrijft of op persoonlijke titel. “Het spreekt voor zich dat de burgemeester is gevraagd voor deze column omdat hij de burgemeester is. Hij schrijft echter over wat hem als persoon bezighoudt,” zegt Nep.
Het is wel bijzonder dat de uitvoerende macht een vaste plek krijgt in een zich journalistiek noemend medium dat geacht wordt diezelfde macht te controleren. Er zijn weliswaar meer huis-aan-huiskranten die de eigen burgemeester een vaste column hebben gegeven, maar in de serieuze journalistiek gebeurt dit niet. Landelijk is er geen enkele krant of omroep die een actief politiek bestuurder vaste zendtijd geeft. Een incidenteel opiniestuk kan natuurlijk wel. Rutte heeft geen column in de Telegraaf, Kaag niet in de NRC, en het ND wees onlangs Segers als columnist de deur.
Hoe voorkomt de gemeente dat de door Verhulst in Ede Stad geventileerde persoonlijke meningen worden verward met standpunten van het college? “De column is een kort stukje proza in een context en in principe niet beleidsinhoudelijk,” zegt Nep. Dat hij kritische burgers en media af en toe in een negatief daglicht stelt, terwijl de burgemeester uit hoofde van zijn functie de grondwettelijke vrijheden van pers en meningsuiting dient te beschermen, herkent ze niet.
Eerdere vragen in de raad
De relatie tussen de gemeente en Ede Stad riep drie jaar geleden dus ook al raadsvragen op. Veel inwoners klaagden dat de krant niet meer werd bezorgd. In delen van de Rietkampen zelfs al meer dan een half jaar niet. Over de slechte bezorging meldde het college toen:
“Ede Stad stuurt wekelijks klachtenoverzichten naar de gemeente. Uit deze overzichten blijkt een gemiddeld aantal geregistreerde klachten van 60-70 per week. Dat is slechts 0,1%.” Dit is interessant. Hier wordt gesuggereerd dat maar 0,1% van de lezers een probleem met de bezorging heeft ervaren. Terwijl uit onderzoek naar klantervaringen bekend is dat van alle ontevreden klanten slechts 1 op de 26 aan de bel trekt. Die 0,1% staat dus eigenlijk voor 2,6% (bron). En dat (destijds) per week.
“Vanwege de bezorgklachten zijn er veel gesprekken gevoerd met BDU,” schrijft het college. “Problemen met de bezorging is een landelijk probleem. Binnen de gemeente Ede is in 2018 overwogen een geldboete op te leggen, dit is niet uitgevoerd. De reden hiervoor is dat zowel de gemeente Ede als BDU beseffen dat er afhankelijkheid is. Er is tijdens de onderhandeling flink gehamerd op de klachten over de bezorging. BDU zit in een niche positie, ze zijn de enige die deze dienst leveren (monopolist), zeker nu de Edese Post weg is.”
Dit illustreert goed wat het probleem is met een monopolist. Als die zich niet aan afspraken houdt, kan de gemeente niet veel doen, want er is geen alternatief. BDU heeft de gemeente dus in een houdgreep. De gemeente kan natuurlijk wel stoppen met adverteren.
Heb je zelf vragen over Ede Stad, het gemeentekatern, de column van Verhulst of de bezorging? Plaats dan een reactie onder dit artikel.
Edese Vos
is het niet gebrek aan digitale vaardigheden dat het niet gebeurt? Die krant vullen met gemeenteberichten is zorgvuldig werk waar veel tijd in wordt gestoken. Maar het omzetten naar een digitaal archief zou niet veel extra tijd moeten kosten.
De gemeente is behoorlijk digitaal vaardig en de communicatie vanuit de gemeente is door de band genomen heel adequaat. Er is een website, er zijn diverse projectlandingspagina’s en de communicatie-afdeling is ook op social media heel actief. Juist omdat er tijd en aandacht wordt besteed aan de samenstelling van het gemeentekatern en een digitaal archief een kleine moeite is (de pdf van het gemeentekatern op de eigen website zetten is minder dan 5 minuten werk per week), roept de onwil van de gemeente op dit punt vragen op over de deal die met Ede Stad is gesloten.
Volgens mij allemaal logisch. Wat zou je idee zijn wat een Europese aanbesteding de inwoners of de gemeente zou opleveren? Er wordt toch geen nieuw lokaal dagblad opgericht om de wekelijks pagina van de gemeente te publiceren?
Ja, het is ook logisch. Europese aanbesteding zou waarschijnlijk niets hebben opgeleverd. BDU heeft in een onderhandse deal met DPG een monopolie gecreëerd en vanuit puur bereiksoogpunt ligt het voor de gemeente dus voor de hand om in Ede Stad te adverteren. Die afweging is op praktische gronden heel verdedigbaar, ook al bereik je in de praktijk de helft van de Edenaren wel en de andere helft niet.
Maar hier liggen wel twee principiële kwesties onder die minder verdedigbaar zijn:
– Is het wenselijk om mediamonopolies te hebben? Het leidt tot verplichte winkelnering, het ontbreken van concurrentie is slecht voor de kwaliteit van dienstverlening, journalistiek is het de dood in de pot.
– Waarom is de gemeente niet transparant over de prestatieafspraken die zijn gemaakt? Je kunt bij een monopolist niet heel geloofwaardig het argument ‘dit is concurrentiegevoelige informatie’ opvoeren, want er is geen concurrent meer. Transparantie ontbreekt.
De Edese Vos werpt de vragen op, wil dat inwoners optimaal bediend worden met overheidsinformatie (zodat ze optimaal invloed kunnen uitoefenen), en probeert de kwesties die spelen dus zo transparant mogelijk te maken. Lezers kunnen hun eigen mening vormen wat ze daar van vinden.
‘We krijgen weinig bezorgklachten’. Interessante uitspraak. Ik kan me niet herinneren wanneer wij voor het laatst deze krant hebben ontvangen. In het verleden heb ik wel een tijdje, week in week uit geklaagd. Maar nooit hoorde ik iets terug en het hielp ook niet. Ik besteed mijn tijd en energie dus maar aan nuttiger dingen. Ik vermoed dat meer mensen dat hebben. Logisch dat ze weinig klachten krijgen. Verder: Bij Albert Heijn ligt wel het Bennekoms Nieuwsblad maar niet de Ede Stad.
Nog een kleine nuance bij het leesbereik: men baseert de bezorgdiscipline nu op het aantal bezorgklachten dat wordt ontvangen. Als je de site van EdeStad bekijkt, wordt het indienen van een bezorgmelding niet bepaald makkelijk gemaakt. Eerst word je opgeroepen een exemplaar bij één van de afhaalpunten te halen, als dat niet lukt mag je een klacht indienen. Je moet daar vervolgens je NAW-gegevens achterlaten, wat ook weer een drempel kan zijn. Tot slot zal niemand de moeite nemen om dat formulier wekelijks in te vullen, als er structureel niet bezorgd wordt.
Adressen met een nee-nee-sticker willen geen ongeadresseerd reclamedrukwerk ontvangen. Huis aan huisbladen vallen hier niet onder.
Dit is feitelijk onjuist. Een NEE-NEE sticker betekent dat je NIETS ongeadresseerd wilt ontvangen, geen reclamedrukwerk en geen huis-aan-huiskrant. Een NEE-JA sticker betekent: geen reclamedrukwerk, wel de huis-aan-huiskrant.
Het kan natuurlijk zijn dat BDU de NEE-NEE adressen al buiten de 95% heeft gehouden, en die 95% alleen op de bereikbare adressen slaat. Maar dan is het misleidend om te communiceren dat je 95% van de Edese huishoudens bereikt. Dat is dus niet zo.