Gedragscode Ede in strijd met landelijke richtlijnen VNG

Ede hanteert een bestuurscultuur die op essentiële punten afwijkt van de landelijke richtlijnen. Waar in de meeste gemeenten raadsleden en bestuurders elk een eigen integriteitscode hebben, geldt in Ede één gezamenlijke gedragscode voor beide groepen. Hiermee wordt de rol van de gemeenteraad verzwakt.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) stelt expliciet dat volksvertegenwoordigers en bestuurders los van elkaar moeten worden beoordeeld. Waarom? Omdat raadsleden niet hetzelfde zijn als wethouders of de burgemeester: zij horen hen te controleren, niet zichzelf als bestuurders te zien.

Deze constructie roept serieuze vragen op over de machtsverhoudingen in Ede. Het risico is dat raadsleden minder vrij zijn om het college kritisch te controleren, omdat ze gebonden zijn aan een code die eigenlijk voor bestuurders is bedoeld. En dat is geen theoretisch probleem: in de praktijk blijkt hoe deze code wordt gebruikt om kritische raadsleden te disciplineren.

Wat gaat hier precies mis?

De VNG-richtlijnen zijn helder: volksvertegenwoordigers moeten een aparte gedragscode hebben die past bij hun rol als controleurs van het bestuur. In Ede is dat niet het geval. Dit brengt een aantal fundamentele problemen met zich mee:

1. Raadsleden worden beoordeeld alsof ze bestuurders zijn.
   • In een gezond dualisme (scheiding der machten) controleert de gemeenteraad het college. Maar in Ede gelden dezelfde regels voor beide groepen, waardoor de rollen vervagen.
   • Dit past in een bestuurscultuur waarin raadsleden zichzelf als ‘mede-bestuurder’ lijken te zien in plaats van als onafhankelijke volksvertegenwoordigers.
     
2. De burgemeester heeft te veel macht over de raad.
   • In Nederland is het gebruikelijk dat de burgemeester voorzitter is van zowel de gemeenteraad als het college van B&W. Dit is wettelijk zo geregeld, maar roept de vraag op of deze dubbele pet wel altijd wenselijk is.
   • In Ede speelt dit extra sterk, omdat de burgemeester óók degene is die de gedragscode handhaaft. Dit betekent dat hij raadsleden kan aanspreken alsof ze bestuurders zijn, terwijl raadsleden juist de burgemeester en het college kritisch moeten controleren.
     
3. Beperking van openheid en kritiek.
   • De gedragscode wordt in de praktijk gebruikt om kritische raadsleden op hun plaats te zetten. Dat bleek recent in het conflict met Erik Wesselius (MME).
   • Toen hij informatie uit een presidiumvergadering over een besloten werkbezoek naar buiten bracht, werd hij ter verantwoording geroepen alsof hij een bestuurder was die het ambtsgeheim had geschonden.
   • Dit terwijl het presidium nota bene zelf erkende dat het besloten werkbezoek aan de Hoge Veluwe ‘ongepast’ was.
     
4. Gesloten vergaderingen als standaard, niet als uitzondering.
   • In veel gemeenten zijn presidiumvergaderingen openbaar. In Ede zijn ze standaard besloten.
   • Toen de Edese Vos aangaf een presidiumvergadering te willen bijwonen, werd te kennen gegeven dat dit niet mogelijk was en dat we zouden worden geweigerd.
   • Dat is een probleem: hiermee wordt het presidium een besloten overleg zonder enige controle, terwijl journalisten juist die controlerende rol zouden moeten kunnen vervullen.
     
5. Democratische controle wordt hiermee ondermijnd.
   • Als raadsleden niet vrijuit kunnen spreken en zich moeten gedragen als ‘bestuurders’, wordt de kritische rol van de raad verzwakt.
   • Door deze constructie blijft veel interne kritiek binnenskamers, wat de transparantie richting inwoners schaadt.

Waarom is dit belangrijk voor inwoners van Ede?

Deze situatie gaat niet alleen over politieke spelletjes. Het raakt direct de kern van de lokale democratie.

• Inwoners van Ede moeten kunnen vertrouwen op een onafhankelijke gemeenteraad die niet onder druk wordt gezet door het college of de burgemeester.
• Transparantie hoort de norm te zijn, niet de uitzondering. Dat raadsleden onder een bestuurderscode vallen, helpt alleen maar mee om kritische geluiden in te dammen.
• Het feit dat dit in veel andere gemeenten wél goed geregeld is, laat zien dat Ede hier een afwijkende bestuurscultuur heeft gecreëerd.

Wat zou er moeten gebeuren?

1. Ede moet terug naar de standaard die de VNG aanraadt: een aparte gedragscode voor raadsleden.
2. De gemeenteraad moet zijn onafhankelijkheid herwinnen en zich niet laten disciplineren door het college.
3. Presidiumvergaderingen moeten in principe openbaar worden, net als in andere gemeenten.

De vraag is: willen de raadsleden hier iets aan veranderen? Of zien ze zichzelf eigenlijk als bestuurder in plaats van volksvertegenwoordiger, en accepteren ze dat ze onder dezelfde regels vallen als de bestuurders die ze eigenlijk zouden moeten controleren?

In een volgend artikel maken we een vergelijking tussen de bestuurlijke praktijken in Ede en Wageningen om de praktische verschillen en gevolgen nog duidelijker in beeld te brengen.