Edese Vos
De gemeente Ede heeft journalisten van het lokale onderzoeksplatform Edese Vos juridisch bedreigd. Zonder zorgvuldigheid of wederhoor in acht te nemen pakte de gemeente met fors machtsvertoon uit. Advocatenkantoor Dirkzwager werd ingehuurd om een agressieve blafbrief op te stellen met een sommatie aan de redactieleden.
Voor de goede orde: de Edese Vos laat zich niet intimideren of hinderen in haar journalistieke werkzaamheden. Niet door de gemeente Ede en ook niet door andere partijen. De vrijheid van pers en meningsuiting zijn in Nederland grondwettelijk stevig verankerd. De gemeente Ede hoort deze niet alleen te respecteren, maar ook actief te beschermen. Wij nemen deze kwestie dan ook hoog op en geven in twee redactionele artikelen volledige transparantie.
Aanleiding voor het bevel vanaf de Bergstraat was het artikel ‘Janda is er klaar mee: ‘Elke week een berg afval voor mijn huis’’ dat op 7 september 2023 op de Edese Vos verscheen. In deze reportage doet een bewoonster van de Wonenwij in de wijk Rietkampen melding van een aanhoudend afvalprobleem dat door de gemeente almaar niet wordt opgelost. In haar relaas noemde ze drie volledige namen van medewerkers van de gemeente met wie ze te maken heeft gehad. Om de privacy van deze mensen te beschermen heeft de Edese Vos ervoor gekozen hen niet onder hun volledige naam op te voeren, maar slechts voornamen te gebruiken, zodat zij niet te googlen zouden zijn.
Namen of alleen functies?
Ten behoeve van een vervolgartikel en in het kader van wederhoor legde de Edese Vos de gemeente diezelfde dag vier vragen voor. Pim Steenbergen, de woordvoerder van wethouder Arnold Versteeg, antwoordde hier op:
“Dank voor de vragen. We zullen deze beantwoorden. Zou het mogelijk zijn om in het artikel de namen te vervangen door enkel de functies. Dit op verzoek van mijn collega’s.”
Verzoeken kunnen altijd worden ingediend. Namens de Edese Vos antwoordde onze redactiecoördinator Marc van der Woude:
“Dank voor je feedback/verzoek. Hier schuurt de wens van ambtenaren om anoniem te blijven, hoewel ze wel onder hun eigennaam met burgers communiceren, met die van de journalistiek waarin feiten en bronnen transparant worden opgevoerd. In dit geval is ervoor gekozen alleen de voornaam te gebruiken, zodat betrokkenen niet te googlen zijn. Maar ik zet je vraag ook even door naar de redactie, zodat we een duidelijke lijn kunnen bepalen hoe we hier als medium mee omgaan.”
Dit verzoek is de week erna in ons redactieoverleg besproken. De afweging of je namen van ambtenaren of andere medewerkers van bedrijven of organisaties in een artikel noemt is ons inziens sterk afhankelijk van de context en het publieke belang dat ermee wordt gediend. Daar is geen vaste regel voor, ook niet in de Code voor de Journalistiek die we voor ons redactiebeleid hanteren. Een algemene richtlijn is dat bestuurders, woordvoerders en anderen die namens hun organisatie zichtbaar naar buiten treden gewoon onder hun volledige naam kunnen worden opgevoerd. Bij uitvoerende medewerkers kun je volstaan met hun functie, tenzij het om een interview of presentatie gaat. Maar hier zijn geen wettelijke regels voor, de journalist of redactie maakt hier een eigen afweging in.
Voor een second opinion hebben we de kwestie ook voorgelegd aan de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Ook de NVJ gaf aan dat er geen vaste regels voor zijn, noch in de wet, noch in de beroepscode. Oftewel: het is grijs gebied. Omdat het geen journalistieke halszaak is hebben we als redactie besloten om geen namen van uitvoerende ambtenaren op te voeren in onze berichten, tenzij hiermee een maatschappelijk belang wordt gediend. Daarin komen we de gemeente Ede dus tegemoet.
Een blafbrief van advocaat Dirkzwager
Echter, voordat we dit naar woordvoerder Pim Steenbergen konden terugkoppelen, plofte er plots een advocatenbrief in onze mailbox van Dirkzwager, een kantoor dat in opdracht van de gemeente werkt. Het waren zelfs vijf brieven, want hoewel het e-mail- en postadres van de Edese Vos gewoon transparant onder ‘contact’ op de website staat, werden redactieleden door de advocaat van Dirkzwager ook nog op hun thuis- en werkadres bestookt.
De brief zelf bestaat uit vier kantjes met acht voetnoten waarin de advocaat van Dirkzwager meent een journalistiek medium te moeten onderwijzen in hoe goede journalistiek bedreven dient te worden. Bijzonder dat de gemeente Ede hier geld aan uitgeeft, want gezien het werk dat er in zit à raison van naar schatting 250 euro per uur ex btw, zal dat een aardige duit hebben gekost. Het gaat hier wel om gemeenschapsgeld. Als de ‘namenkwestie’ de gemeente Ede werkelijk zo dwars zit, had ze gewoon even kunnen bellen. De Edese Vos is goed bereikbaar en – zoals uit bovenstaande blijkt – altijd bereid redelijke verzoeken in overweging te nemen. Een telefoontje had vrijwel niets gekost, deze advocatenbrief kost vele malen meer. Wat een verkwisting.
Hoewel zo’n blafbrief in het kader van de transparantie eigenlijk integraal openbaar gemaakt zou moeten worden, doen we dat niet. Dan zou het kantoor met een beroep op het auteursrecht verwijdering kunnen eisen. Daarom vatten we alleen samen wat er in staat en citeren eruit.
Dat doen we in een vervolgartikel waarin alle aantijgingen worden benoemd en weerlegd. Deze brief is een goede aanleiding om ons redactiebeleid naar lezers én ambtenaren toe transparant te verantwoorden, en de gemeente Ede verantwoording te laten afleggen voor haar buitenproportionele handelwijze.
Dirkzwager sommeert ons in zijn blafbrief om uiterlijk 18 september (dat is vandaag) de namen van medewerkers uit voornoemd artikel te verwijderen en in het artikel te vermelden dat er geen wederhoor bij de gemeente zou zijn toegepast. Het eerste punt hadden wij op eigen initiatief vorige week al doorgevoerd, ook al heeft de gemeente hier geen hard punt, noch in de wet, noch in de beroepscode. Het tweede punt betreft een onjuiste aanname, want de gemeente is wel degelijk om een reactie gevraagd.
Uitgever Nando Eskes reageert
Namens de Edese Vos heeft onze uitgever Nando Eskes kantoor Dirkzwager, met een cc aan wethouder Arnold Versteeg, een reactie gemaild. Hierin drukt hij zijn verbazing uit dat de gemeente Ede inbreuk probeert te maken op het recht van de Edese Vos om eigenstandig journalistieke afwegingen te maken. “Het komt op mij over als chantage, bedreiging en het willen inperken van de grondwettelijke vrijheden van pers en meningsuiting,” schrijft Eskes.
Hij stoort zich ook aan het gebrek aan zorgvuldigheid van de gemeente en eist “een redelijke, inhoudelijke en goed onderbouwde reactie.” Hij schrijft: “U probeert in grote haast rondom een zich net ontspruitend onderzoeksjournalistiek platform in Ede hekjes te timmeren” en vraagt zich af welke belangen hierin meespelen. Hij heeft ook een tip voor de gemeente Ede: “U heeft blijkbaar genoeg geld om aan advocaten uit te geven. Mijn advies is dit geld om te leiden naar een fonds voor onafhankelijke lokale journalistiek, zodat we er allemaal beter van worden. Want voor een gezonde machtsuitoefening is gezonde tegenspraak en controle nodig.”
Dirkzwager en de gemeente onderschrijven (al komt het pro-forma over) deze public watchdog-functie van de Edese Vos. De brief opent namelijk met deze zinsnede:
Eskes steekt in de geest van de Vos in op een open gesprek. “Het lijkt me het beste om een persoonlijk gesprek met elkaar te plannen. Zodat we on speaking terms zijn en weten wat we aan elkaar hebben.”
Melding bij PersVeilig
Omdat lokale journalisten in Ede veilig en ongehinderd hun werk moeten kunnen doen, zonder juridisch te worden belaagd door de overheid, heeft de Edese Vos melding van deze zaak gedaan bij PersVeilig. PersVeilig is een gezamenlijk initiatief van de NVJ, het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, de Politie en het Openbaar Ministerie en heeft tot doel de positie van journalisten te versterken tegen geweld en agressie op straat, op social media en tegen juridische claims.
NASCHRIFT 1 oktober 2023: We vernamen zojuist dat de blafbrief van Dirkzwager in het raadsinformatiesysteem staat, dus linken we daar naar. Onze e-mail aan de raad staat er ook in. Alle genoemde punten zijn weerlegd in het redactionele artikel ‘De Edese Vos en de Code voor de Journalistiek.’
NASCHRIFT 2 oktober 2023: Hoe onze poging om constructief met de gemeente in gesprek te gaan strandde, lees je in dit redactionele vervolgartikel.
Tot slot: De Edese Vos ligt wel vaker onder vuur omdat we onze nek uitsteken voor inwoners van Ede en een meer transparante overheid. Vind je ons onderzoeksjournalistieke werk belangrijk? Steun de Edese Vos dan met een maandelijkse of jaarlijkse bijdrage.
Jeetje, dat zag ik niet aankomen. Persoonlijk denk ik wel dat de gemeente een punt had wat betreft de namen, maar ook jullie hadden een goed punt t.a.v. dat ze ook onder hun eigen naam met de burger comminiceren. Een grijs gebied inderdaad. Is het in deze wel nodig de namen van ambtenaren te noemen? Het gaat bijvoorbeeld niet over fraude gepleegd door persoon x. De daaropvolgende reactie van de gemeente is nogal overtrokken daarna (om het zacht uit te drukken). Een dialoog was beter geweest.
Ik denk dat ambtenaren/politici ook terecht steeds banger worden om negatief in het nieuws te staan. Zie bijvoorbeeld dat mensen tegenwoordig politici bedreigen of persoonlijk opzoeken. Al denk ik dat deze afvalproblematiek niet deze reacties veroorzaken.
Samenvattend, ik begrijp beide kanten goed. Gelukkig hadden jullie ook dezelfde conclusie getrokken, maar heeft de gemeente deze overweging niet afgewacht. Jammer….
Toch nog een vraag. Was de bereigende toon echt zo erg dat PersVeilig nodig was, of gaat dit er meer om dat gemeentes/overheden etc. zich niet in deze mate mogen bemoeien met persvrijheid?
We zijn goed op de hoogte van de rechten en plichten in ons vak. Het argument dat politici in deze tijd meer te verduren hebben geldt ook voor journalisten. Dat zou juist de overheid bijzonder terughoudend moeten maken om journalisten juridisch te bestoken.
We zijn niet kleinzerig, hoor. PersVeilig gaf zelf aan dit “zeer ernstig” te nemen, juist omdat overheden de persvrijheid dienen te respecteren en beschermen. Het is dus een principieel punt om melding te doen, niet omdat we nou slecht slapen van zo’n blafbrief. Die is vooral leuk om in te lijsten en op het vossentoilet te hangen.
Duidelijk verhaal, dank voor de verduidelijking.
Ik hoop dat het contact tussen bestuur en publiek de komende jaren gaat verbeteren. Ik hoor vergelijkbare verhalen van mijn ouders als van Peter hieronder. Ik ben helaas niet anders gewend.
Treurig hoe ver de contacten tussen gemeentebestuur en publiek in 20 jaar zijn bevroren. Toen had een wethouder regelmatig contact met belangenbehartigers, van tijd tot tijd kwam zelfs B&W op bezoek, of ging men uit eten met belangenbehartigers. Er was samenwerking en een luisterend oor. Nee, je kreeg niet altijd je zin, maar er werd geluisterd en teruggekoppeld. En dat gold ook voor de raad, die op zaterdag bv een wijk bezocht. Nu is er een ivoren toren, zelfs met de pers wordt niet gepraat. Verdrietig.
Met de pers wordt wel gepraat. Onze communicatielijn met de gemeente is open en constructief. Vragen aan woordvoerders worden in de regel adequaat beantwoord, ook al is de Vos een pels in de luis. Juist in dat licht is deze actie van de gemeente buitenproportioneel en trekken we een duidelijke grens.
Een brief die een advocaat aan de gemeente stuurt valt niet onder auteursrecht. En: wederhoor staat niet in enige mediawet. Het is vaak fatsoenlijk maar absoluut noodzakelijk nooit.
Correct. Wederhoor is vooral een fatsoensprincipe. De Code voor de Journalistiek is een richtlijn voor kwalitief goede journalistiek, geen wet. We gaan daar in het vervolgartikel dieper op in.
Een juridische brief kan wel degelijk onder het auteursrecht vallen, hoewel hier het algemeen belang van openbaarmaking zwaarder zou kunnen wegen.
Top en blijf schrijven!!
Erg zielig dat een gemeente van een dergelijke omvang een duur advocatenbureau in moet huren. Blijkbaar geen vertrouwen in de eigen juristen. Erg kwalijk dat Ede op deze manier op wil treden tegen de vrije pers. Dit verklaart wat mij betreft ook dat er zo’n makke gemeenteraad zit. Doet mij heel sterk denken aan het klapvee dat ze hebben in Rusland of Noord Korea.
Laat je niet intimideren. Doe je werk goed en hou je transparant. (het is luis in de pels)
Dank je. Luis en pels is een bewuste omkering, een woordgrapje voor wie het vat. De vos is immers een pelsdier en de macht een soort luis die haar ‘voeding’ van anderen betrekt.
Uitstekend verweer van jullie kant. Ben zeer benieuwd naar de reactie van de gemeente Ede. Wat enorm zonde van gemeenschapsgeld en totaal niet nodig.
Ik ben blij met de Edese Vos, keep up the good work!
Ga zo door. Ik zie een gezond groeiproces. De transparantie en het zelfreflecterend vermogen van De Edese Vos krijgt mijn respect en waardering. Dit voorval is een waardevol onderdeel van het proces om een volwassen ‘public watchdog’ te worden waar de Gemeente Ede niet meer omheen zal willen gaan.
Edese Vos heeft karakter!