Verhulst schakelde OM in tegen journalisten Edese Vos

Burgemeester René Verhulst heeft het Openbaar Ministerie gevraagd of hij aangifte kon doen tegen journalistiek platform Edese Vos. Dat blijkt uit documenten die de Edese Vos onder de Wet open overheid (Woo) heeft opgevraagd.

Begin mei berichtte de Edese Vos dat ons medium op de agenda van het Presidium was geplaatst vanwege een ‘oproep om te lekken’ die kennelijk in het verkeerde keelgat van de macht was geschoten. Raadsgriffier Gerrit Hagelstein en burgemeester René Verhulst willen voorkomen dat raadsleden of ambtenaren misstanden in de gemeentelijke organisatie blootleggen door gevoelige documenten aan de pers door te spelen.

Het volgende onderonsje ging aan deze agendering vooraf:

De vraag waar Hagelstein en Verhulst zich mee bezig houden is ons niet gesteld, maar we geven toch transparant antwoord: de oproep om te tippen heeft alleen in onze wekelijkse nieuwsbrief gestaan. Iedereen kan zich hiervoor aanmelden en gelukkig zijn er ook veel raadsleden die onze kritische journalistiek met belangstelling volgen. De Edese Vos heeft geen raadsleden persoonlijk benaderd om actief te tippen of te lekken. Dat zouden we ook niet doen, omdat we dat niet kies vinden. Raadsleden die iets te melden hebben komen zelf wel naar ons toe.

Verslag van het Presidium

Van de Presidium-vergadering is een beknopt verslag gemaakt dat in augustus in het informatiesysteem Notubiz verscheen. Hierin is te lezen dat Verhulst, die het Presidium voorzit, contact heeft gezocht met het OM, “omdat het actief oproepen tot lekken van geheime informatie strafbaar kan zijn.” Volgens het verslag “wil hij dit punt graag bij het Presidium onder de aandacht brengen, omdat raadsleden/fractievolgers strafbaar zijn als zij geheime informatie (actief dan wel passief) lekken en hij wil beslist voorkomen dat iemand onbedoeld in zo’n situatie terecht komt dan wel zich door bovengenoemd bericht [de oproep van de Edese Vos] aangespoord zou voelen.”

Drie opmerkingen hierover:

• De Edese Vos heeft niet opgeroepen tot het lekken van geheime documenten, noch opgeroepen tot het plegen van strafbare feiten. Zie ook onze eerdere verantwoording. Dit is bewuste framing door onze burgemeester die helaas geen groot fan is van kritisch-betrokken journalistiek. Verhulst vond het ook niet nodig om eerst de feiten goed vast te stellen of de Edese Vos te contacteren voor wederhoor alvorens hij ons beschuldigde van iets wat we nooit hebben gedaan.

• Kennelijk was het doel van deze agendering vooral om onze gekozen volksvertegenwoordigers ervan te doordringen dat de burgemeester en de griffier in hun nek zitten en ze het dus beter uit hun hoofd kunnen laten om naar de Edese Vos te lekken. Om te voorkomen dat klokkenluiders in de problemen komen biedt de Edese Vos overigens bronbescherming én de mogelijkheid om geheel anoniem te lekken. Zie de uitleg op onze contactpagina.

• Er is blijkbaar geheime informatie die inwoners en journalisten niet mogen weten. Raadsleden krijgen die informatie vaak wel. Onze overheid is dus maar beperkt transparant. Daar kunnen goede redenen voor zijn of minder goede, dat gaan we uitzoeken.

Woo-verzoek Edese Vos

Maar intussen lezen we dus wel iets interessants in dit verslag van het Presidium: Verhulst heeft contact gezocht met het OM. Voor de Edese Vos aanleiding om een Woo-verzoek in te dienen en “de correspondentie over de Edese Vos door burgemeester Verhulst of zijn staf, danwel de juridische afdeling van de gemeente, met het Openbaar Ministerie” op te vragen. Tevens hebben we “interne memo’s en gespreksverslagen waarin de Edese Vos onderwerp van gesprek is geweest” opgevraagd.

Hieruit blijkt dat René Verhulst op 17 april – de Edese Vos was toen pas 2,5 maand in de lucht – al contact opnam met de Gebiedsofficier van Justitie Gelderland-Midden. Deze is deel van wat ‘de driehoek’ wordt genoemd. Deze gezagsdriehoek bestaat uit de burgemeester, de officier van justitie en de politiechef of teamchef van politie van het team waar de gemeente onder valt. Hoewel het niet in de Politiewet is opgenomen, is de burgemeester meestal de voorzitter van dit driehoeksoverleg.

Verhulst schakelt met het OM

Laten we eens kijken wat de burgemeester aan de officier van justitie schrijft:

De formulering van Verhulst hangt helaas van onzorgvuldigheden en vijandbeelden aan elkaar. Hij framet de Edese Vos naar zijn eigen (ongefundeerde) beeldvorming. Hij had even contact met ons kunnen leggen (was sowieso netjes geweest, iets met wederhoor) of kennis kunnen nemen van het profiel en redactiebeleid op onze website. We weerleggen eerst zijn classificaties, want feiten doen er toe.

De Edese Vos is geen particuliere website, maar een journalistiek-maatschappelijk platform dat wordt gedragen door een contractuele samenwerking van drie Edese initiatiefnemers. De Edese Vos noemt zich geen ‘burgerjournalist’ zoals Verhulst beweert, wat de impliciete connotatie heeft van amateurisme, maar levert professionele journalistiek – op basis van een internationaal erkende beroepsstandaard – voor en met betrokken burgers van Ede.

De Edese Vos zou zich vooral op de gemeente richten. Dat klopt ook niet. We publiceren over de belangrijkste politiek-maatschappelijke thema’s in Ede en doen daar onafhankelijk onderzoek naar. Dat veel van deze onderwerpen ook de gemeenteraad passeren en een betrokkenheid van de gemeente hebben is onvermijdelijk. Maar het is niet zo dat de missie van de Vos is het college of raadsleden op de korrel te nemen. Dit zegt meer over het klaarblijkelijke vijanddenken van Verhulst dan over de realiteit. Onze insteek is juist heel constructief omdat we de betrokkenheid tussen inwoners en overheid versterken.

Verhulst klaagt over het niet toepassen van de Code voor de Journalistiek, waarvan het maar de vraag is of hij die wel begrijpt. Zijn uitlatingen geven daar weinig blijk van. De journalistiek van de Edese Vos is onafhankelijk en waar nuttig en nodig wordt altijd wederhoor toegepast. Als je zo’n beschuldiging uit dat dit niet zo is, bewijs het dan. Check tenminste zelf de feiten en pas fatsoenlijk wederhoor toe. Is het Verhulst misschien ontgaan dat “de vele vragen aan medewerkers” waar hij over klaagt het wederhoor is waarvan hij meent dat het niet wordt toegepast?

Dan het tweede deel van de mail:

‘Negatieve bejegening en mogelijk meer’

Onze berichtgeving zou leiden tot een “negatieve bejegening en mogelijk meer richting medewerkers en politici, in een tijd dat steeds meer ambtsdragers hiermee geconfronteerd worden.” Suggereert Verhulst hier dat de journalisten van de Edese Vos, die integer, transparant en aanspreekbaar hun werk proberen te doen, een onveilig klimaat creëren voor politici, ambtsdragers en overheidsmedewerkers?

Verhulst keert hier de situatie om. Want het is de burgemeester zelf die door lasterlijk over de lokale journalistiek te spreken, en zelfs het OM in te schakelen, een onveilig klimaat creëert voor journalisten en hun uitgevers. De burgemeester, die bij zijn benoeming de eed op de Grondwet heeft afgelegd, respecteert de grondwettelijke vrijheid van pers en meningsuiting in zijn eigen gemeente niet. Dat is bijzonder kwalijk.

De burgemeester suggereert dat “raadsleden, misschien zelfs tegen hun wil, betrokken worden in schending van de eed of belofte die zij hebben afgelegd.” Wat laat Verhulst hier weinig vertrouwen zien in de wil, discipline en professionaliteit van de Edese gekozen volksvertegenwoordigers. Alsof zij niet zelfstandig hun eigen afwegingen kunnen maken welke informatie wel of niet met de media of met burgers kan worden gedeeld? Als een transparante overheid het uitgangspunt is, helpt een cultuur van angst en wantrouwen niet.

‘Misbruik van informatie’

“De betrokkenen bij de website bellen veel met medewerkers en ik denk ook met raadsleden,” schrijft Verhulst zonder enige onderbouwing (waarmee hij zelf doet wat hij de Edese Vos verwijt). De praktijk is anders. Zo’n 95 procent van de vragen wordt schriftelijk ingediend en beantwoord.

Dan volgt er weer een sneer naar de Edese Vos die “informatie kan misbruiken door er zelf zaken aan toe te voegen. Dan komt de bron ook ongewild in de problemen,” aldus Verhulst. Voor de goede orde: wij misbruiken informatie nooit. Woordvoerders van de gemeente die hebben meegewerkt aan artikelen weten dat de Edese Vos de gegeven antwoorden correct overneemt. Als we er zaken aan toevoegen is dat omdat we onafhankelijk onderzoek hebben gedaan en zelf nieuwe feiten op tafel hebben gekregen.

Ook brengen wij bronnen nooit in de problemen. We zijn daar bijzonder zorgvuldig in. En misschien is dat wel wat Verhulst irriteert aan de Vos: dat we ons werk goed doen en bronnen ons daarom vertrouwen met gevoelige informatie. Het is de Edese Vos niet bekend dat er een bron in problemen is gekomen door haar toedoen. Ook deze aanname van Verhulst is niet onderbouwd en zonder enig bewijs.

Volgens Verhulst gebruikt de Edese Vos de Woo om informatie op te vragen, en dat zou maken dat de Woo “een krachteloos instrument wordt.” Wat een rare opmerking. De Woo is er om de machtsongelijkheid tussen overheid en burgers iets te herstellen. Daarom kan de Edese Vos de ontluisterende correspondentie van de burgemeester met het OM opvragen, en dat is maar goed ook. Voor de Edese Vos is de Woo het laatste redmiddel, als andere legale manieren om aan informatie te komen stuklopen op onwil van de betreffende overheidsinstantie.

De Edese Vos heeft grondrechten

Verhulst wil van de officier van justitie weten of de oproep tot lekken en bronbescherming strafbaar is. Daar hoopt hij kennelijk op, want dan kan hij aangifte tegen de Edese Vos doen. Verhulst is afgestudeerd in het bestuursrecht en heeft een hele loopbaan in het openbaar bestuur achter de rug, maar weet blijkbaar niet welke grondwettelijke vrijheden de pers heeft, noch hoe hij zich als bestuurder tot de pers dient te verhouden. Dit hoort hij te weten.

Een belangrijk uitgangspunt in de verhouding tussen overheid en samenleving is: respecteer de scheiding der machten in onze democratie. Macht (college van b&w) heeft tegenmacht (kritische pers) nodig. Een burgemeester die het OM inschakelt in de hoop aangifte te kunnen doen tegen lokale journalisten, maakt mogelijk misbruik van zijn positie. En dat is ernstig.

Hoe heeft het OM hier op gereageerd? De officier van justitie wijst Verhulst er op dat hij simpelweg geen zaak heeft:

Wat er in het genoemde telefoongesprek is besproken weten we niet. Mogelijk kreeg Verhulst hier een lesje in grondrechten. In de documenten zijn passages zwartgelakt. De namen van ambtenaren, de officier van justitie (die voor ons makkelijk te achterhalen was), persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren, en de hele vierde vraag van de burgemeester die kennelijk geheim moet blijven. De Woo-jurist van de gemeente heeft hier de volgende notitie bijgezet:

Melding bij PersVeilig

Omdat lokale journalisten in Ede veilig en ongehinderd hun werk moeten kunnen doen, zonder juridisch te worden belaagd door de overheid, heeft de Edese Vos melding van deze zaak gedaan bij PersVeilig. PersVeilig is een gezamenlijk initiatief van de NVJ, het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, de Politie en het Openbaar Ministerie en heeft tot doel de positie van journalisten te versterken tegen geweld en agressie op straat, op social media en tegen juridische claims.

De Edese Vos ligt wel vaker onder vuur omdat we onze nek uitsteken voor inwoners van Ede en een meer transparante overheid. Vind je ons onderzoeksjournalistieke werk belangrijk? Steun de Edese Vos dan met een maandelijkse of jaarlijkse bijdrage.

NASCHRIFT 24 april 2024: Deze casus is onderdeel geworden van een onderzoek van persvrijheidsorganisatie Free Press Unlimited naar juridische intimidatie van journalisten.