Waarom participatie in Ede niet werkt – en hoe het beter kan

Ruim een half jaar volgde ik voor de Edese Vos de praktijk van burgerparticipatie in Ede. Tijd voor een scherpe, beknopte reflectie: waarom werkt participatie in Ede vaak niet zoals bedoeld? En wat kan er beter?

Ik analyseerde twee trajecten waarin inwoners mochten meepraten over beleid of plannen van de gemeente. Concreet:

• De enquête ‘Inwoners aan het woord’
• De stadsgesprekken over de toekomst van Ede

Ik lichtte twee woonomgevingsplannen door op wat er is afgesproken over participatie:

• Het nieuwe beleid voor de openbare ruimte
• De hoogbouwplannen in Ede-Zuid

Ook onderzocht ik zeven concrete situaties waarin inwoners zich niet gehoord voelen door de gemeente en andere grote partijen:

• De geplande belastingverhogingen en bezuinigingen
• De plannen voor de nieuwe Koning David School
• De herstructurering van de Zeeheldenbuurt
• Het opheffen en/of inperken van twee hondenlosloopgebieden
• Het vastlopen van de overdracht van buurtspeeltuin De Zanderij
• Het luxe resort van de Hoge Veluwe in Hoenderloo
• De Wethoudersbuurt die verplicht op het warmtenet wordt aangesloten

Ik sprak met betrokkenen, onderzocht talloze documenten, en woonde bijeenkomsten bij. Het leverde in totaal 21 publicaties op.

De Edese Vos blijft de inwonerparticipatie monitoren, maar ik sluit dit onderzoeksproject nu af met een scherpe, beknopte reflectie in twee delen: waarom werkt participatie in Ede vaak niet zoals bedoeld en wat kan er beter?

Deel 1: Waarom participatie niet optimaal functioneert

1. Participatie wordt ervaren als een verplicht nummer
   Veel participatietrajecten lijken vooral te worden georganiseerd omdat het moet, niet omdat de gemeente intrinsiek waarde hecht aan de inbreng van inwoners.
2. Gebrek aan transparantie
   Informatie over de voorbereiding, afwegingen en verwachtingen blijft vaak achter gesloten deuren. Woo-verzoeken zijn soms nodig om de interne processen te begrijpen.
3. Gemeente keurt haar eigen werk
   De verslagen van participatiebijeenkomsten worden gemaakt door ambtenaren zelf. Ze benadrukken de positieve sfeer en betrokkenheid. Kritische of alternatieve geluiden komen beperkt aan bod of worden afgezwakt weergegeven.
4. Weinig responsiviteit
   Vragen, signalen en suggesties van inwoners blijven vaak onbeantwoord. Er is nauwelijks structurele terugkoppeling over wat met input gebeurt.
5. Beperkte representatie
   De gekozen tijden en vormen sluiten bepaalde groepen systematisch uit Daardoor ontstaat een eenzijdig beeld van wat ‘de inwoner’ vindt.
6. Onvoldoende ruimte voor echte invloed
   Participatie blijft vaak steken op het niveau van meedenken. De uiteindelijke keuzes worden elders gemaakt, met weinig zicht op wat met de inbreng gebeurt.
7. Institutionele traagheid en gesloten bestuurscultuur
   Zelfs met goede wil vanuit ambtenaren is het proces vaak log, stroperig en gericht op beheersing. Nieuwe vormen van betrokkenheid (zoals co-creatie) worden zelden toegepast.
8. Beperkte rol van de raad als tegenmacht
   Raadsleden nemen ambtelijke verslagen vaak voor kennisgeving aan. Kritische signalen van burgers bereiken de raad wel, maar meestal nadat de raad zelf heeft ingestemd met beperkte participatie.

Deel 2: Wat er beter kan

1. Maak participatie meerlagig
   Combineer bijeenkomsten met laagdrempelige online peilingen, wijkpanels of interactieve platforms. Niet iedereen komt naar een zaaltje, maar velen hebben wel een mening.
2. Laat participatie begeleiden door onafhankelijke partijen
   Journalisten, onderzoekers of gespecialiseerde bureaus kunnen zorgen voor onafhankelijke verslaglegging en open procesbegeleiding.
3. Verbeter de terugkoppeling
   Laat inwoners zien wat er met hun input gebeurt. Ook als er niets mee gedaan wordt: leg uit waarom niet.
4. Investeer in houding, niet alleen in proces
   Participatie vraagt een open bestuursstijl. Wie input vraagt, moet ook bereid zijn om daarvan te leren of bij te sturen.
5. Gebruik kennis van inwoners actief
   Betrek bewoners niet alleen als klankbord, maar als mede-ontwerpers. In Ede wonen planologen, ecologen, ervaringsdeskundigen. Zet hun expertise in. Dan hoef je die niet van buiten Ede in te vliegen.
6. Wees bereikbaar en aanspreekbaar
   Zorg dat inwoners met ideeën of zorgen snel iemand te spreken krijgen. Reageer op signalen, ook als ze uit onverwachte hoek komen.

Reflectie

De gemeente Ede heeft ambities op het gebied van participatie, maar in de uitvoering blijft het tekortschieten. Er is duidelijk behoefte aan een cultuurverschuiving: van controleren naar uitnodigen, van informeren naar samenwerken. Participatie is geen bijzaak. Het is een wezenlijk onderdeel van democratisch bestuur. En als dat beter wordt ingericht, wint niet alleen de overheid, maar ook de samenleving.

Dit is geen eindconclusie, maar een tussenbalans. De Edese Vos blijft dit scherp volgen. Want burgerparticipatie mag geen afvinklijst zijn, maar dient een proces te zijn dat we serieus, samen en continu vormgeven.

Dit artikel maakt deel uit van ons dossier ’toezicht op de burgerparticipatie’ en is mogelijk gemaakt met een financiële bijdrage vanuit het Mediafonds Ede.