Gemeenteraad informeert burgers gebrekkig

Burgers krijgen onvoldoende informatie van hun eigen gemeenteraden. Uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt dat in bijna de helft van de gemeenteraden het informatiesysteem tekortschiet: informatie is lastig te vinden en vaak ontbreken er belangrijke documenten. Griffiers en deskundigen zeggen dat gemeenteraden daar veel meer in moeten investeren.

Nieuwsuur analyseerde de zogenoemde ‘raadsinformatiesystemen’ van alle 342 Nederlandse gemeenten. Via die systemen – openbare websites – kunnen inwoners de lokale politiek volgen. In Ede is dat Notubiz, een systeem dat door meerdere gemeenten in Nederland wordt gebruikt. Zo zijn er streams van vergaderingen te vinden, schriftelijke vragen die raadsleden stellen aan het college van burgemeester en wethouders of brieven van het college aan de gemeenteraad. Ook kan een gemeente in dat systeem brieven van burgers en belangenorganisaties openbaar maken.

‘Een bibliotheek na een aardbeving’

In bijna de helft van de systemen ontbreekt er van alles: de zoekfunctie werkt niet naar behoren, documenten zijn amper vindbaar of vergaderingen zijn niet te zien of te beluisteren. Al met al is het een behoorlijk rommeltje. “Een raadsinformatiesysteem is de grootste bibliotheek van de gemeente. Maar wel een bibliotheek ná een aardbeving”, constateert John Bijl, directeur van het Periklesinstituut dat de lokale democratie wil versterken.

“Gemeenteraden moeten zichzelf serieuzer nemen.”

“Het zou niet vreemd zijn als de minister van Binnenlandse Zaken ingrijpt”, zegt hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard. Hij vindt het “niet meer van deze tijd” dat de systemen niet op orde zijn, en zegt dat gemeenteraden zichzelf serieuzer moeten nemen. “Je vraagt jezelf af of volksvertegenwoordigers de democratie wel recht doen om zo schraal met hun eigen budgetten om te gaan.” Boogaard pleit voor minimale eisen die de gemeenteraad verplicht om documenten openbaar te maken.

De opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen bereikte in 2022 een historisch dieptepunt, wat het belang van goede informatievoorziening aan burgers onderstreept.

Kwestie van prioriteit en geld

Nieuwsuur maakte een rondgang langs alle 342 griffiers in Nederland. Griffiers staan in dienst van de gemeenteraad en ondersteunen de raad en raadsleden in hun werk. De gemeenteraad bepaalt de budgetten die de griffie-afdeling krijgt. Alle griffiers zeggen dat ze de toegankelijkheid van raadsinformatie “belangrijk” vinden, maar dat dat in de praktijk niet altijd zichtbaar is. Tientallen gemeenten voldoen bijvoorbeeld niet aan de wettelijke verplichting dat ook mensen met een gehoorbeperking raadsvergaderingen met ondertiteling moeten kunnen volgen.

Dat is vaak een geldkwestie. “Gemeenten hebben grote tekorten”, zegt Bijl. “Dan snap ik dat gemeenteraden het lastig vinden om een paar duizend euro voor zichzelf uit te trekken. Het is een keuze die ze moeten maken: de bibliotheek sluiten of het informatiesysteem op orde krijgen.”

De uitzending van Nieuwsuur is na te kijken op NPO Start (vanaf 15:20).

Ook voor journalisten een doolhof

Ook voor journalisten, die over het algemeen wat beter zijn ingevoerd, is het raadsinformatiesysteem een ware doolhof. En dat is jammer. “Sinds ik als journalist naar raadsvergaderingen ga, zie ik dat raadsleden belangrijke keuzes maken over de leefomgeving,” schrijft journalist Rens van der Plas op zijn website Betweter des Vaderlands. Hij hekelt “de ongelofelijke geesteloosheid waarmee de gemeentelijke systemen zijn ingericht.”

Hij wordt er zelf vaak geen wijs uit. “Vergelijkbare raadsstukken worden daarin op heel verschillende manieren gearchiveerd, bij ingediende moties blijven de stemverhoudingen regelmatig onvermeld en hetzelfde dossier kan tot wel vijf verschillende namen hebben.”

“Daar komt nog bij dat de website met de raadsstukken vaak goed verstopt is. Ik moet dan verschillende pagina’s doorbuffelen voordat ik eindelijk bij het raadsinformatiesysteem met een kekke naam als NotuBiz of iBabs aanbeland. Dat is blijkbaar de plek voor het belangrijkste orgaan van de lokale democratie: niet op de homepagina, maar ergens in de krochten van het internet verscholen.”

Het koeterwaals van ambtenaren

“Ondertussen lijken ambtenaren, collegeleden en griffiers meer bedreven te zijn in het koeterwaals dan in het Nederlands. Er is geen burger zonder hogere opleiding die zomaar weet wat een ‘anterieure overeenkomst’ is, wat een ‘verklaring van geen bedenkingen’ wel en niet inhoudt of die kan aanduiden wat een ‘visie’ anders maakt dan een ‘koersdocument’ of een ‘ontwikkelleidraad’. Kennen alle raadsleden überhaupt wel het verschil tussen een raadsplein, een raadsontmoeting en een raadsvergadering? Ik waag het te betwijfelen.”

“Gemeenten kunnen blijven proberen om hun lokale democratie een oppepper te geven, maar de problematiek die ze proberen te bestrijden zit ingebakken in hun eigen systemen en in hun eigen taal. Het zijn systemen die niet binnenstebuiten worden gekeerd omdat het hogeropgeleiden vaak gewoon wél lukt om de stukken te vinden. Het is taal die niet wordt aangepast omdat die door beleidsmakers zélf wordt gesproken. Ik vind het verbazingwekkend dat de vraag nog boven de markt hangt waarom bepaalde kiezersgroepen lokaal afwezig blijven als dit schijnbaar de basis is.”

“De democratie begint bij een burger die een document makkelijk kan vinden.”

Ook hij vindt dat gemeenten hun systemen op orde moeten brengen. “Verzamel belangrijke bestanden op dezelfde pagina, leg uit wat bijvoorbeeld een ‘ontwerpbestemmingsplan’ precies inhoudt en hoe zo’n lijvig document zich tot andere stukken verhoudt. Begeleid burgers op het internet. Stel iemand aan die daar werk van maakt.” En wat scherper: “Als de gemeente een bedrijf was geweest, was het failliet gegaan. De democratie begint bij een burger die een document makkelijk kan vinden.”

Om de informatiepositie van inwoners van Ede te versterken heeft de Edese Vos eigen servicepagina’s opgezet met een directe link naar de meest relevante gemeentelijke en politieke informatie.