De zaak Schaap: Ede wil door met advocaten Pels Rijcken

Ondanks de grootste fraude in de geschiedenis van de Nederlandse advocatuur en het notariaat houdt de gemeente Ede alle vertrouwen in advocatenkantoor Pels Rijcken.

De zaak Schaap. Het had een Edese thriller kunnen zijn, gesitueerd op de Ginkelse Heide. Maar het is de titel van een vierdelige documentaireserie die de NTR in augustus uitzond over een van de meest opmerkelijke financiële fraudes ooit: het verduisteren van miljoenen euro’s bij het kantoor van de landsadvocaat, Pels Rijcken.

Bestuursvoorzitter en topnotaris Frank Oranje bleek over een periode van meer dan 20 jaar miljoenen te hebben weggesluisd, onder het oog van zijn collega’s, zonder dat iemand dat door had. Toen de zaak eenmaal dreigde uit te komen, maakte hij een eind aan zijn leven. De vraag hoe deze megafraude kon plaatsvinden, is nog steeds onbeantwoord.

In het spannende vierluik wordt het ongelooflijke verhaal nauwgezet gereconstrueerd met onderzoeksjournalisten van Follow the Money en NRC, waarbij vooral wordt gekeken naar de nasleep van de fraude. Pels Rijcken is niet zomaar een advocaten- en notariskantoor, het is de landsadvocaat. Het kantoor dat door de overheid op vaste basis wordt ingeschakeld om contracten op te stellen en rechtszaken te voeren. Een kantoor dat 100 procent integer zou moeten zijn, boven elke verdenking verheven.

Wel of niet doorgaan met Pels Rijcken?

Toen de zaak uitkwam waren de gevolgen groot. Kamerleden plaatsten vraagtekens bij de samenwerking tussen de overheid en Pels Rijcken. Het kantoor had ook in de Toeslagenaffaire een dubieuze rol gespeeld door jarenlang te procederen tegen goedwillende ouders en hen daarmee in grote problemen gebracht. Gezinnen werden kapot gemaakt en elke vorm van redelijkheid werd uit het oog verloren. Voor vorstelijke uurtarieven draafde Pels Rijcken op om voor de overheid te liegen en te draaien, informatie achter te houden en een eerlijke rechtsgang te hinderen, aldus onderzoeksjournalist Paul Klein van RTL.

Voormalig Minister van Justitie Ferd Grapperhaus twijfelde, maar vond dat Pels Rijcken ondanks de schandalen toch mocht aanblijven omdat er nu eenmaal veel expertise en ervaring zat die niet zo makkelijk was te vervangen. Pels Rijcken had excuses gemaakt en het notariaat afgestoten, dat zou uiteindelijk voldoende moeten zijn. Maar onderzoeken die volgden toonden aan dat de cultuur bij het kantoor in niet onbelangrijke mate had bijgedragen aan de problemen.

Pels Rijcken is niet alleen de landsadvocaat voor de Staat der Nederlanden, maar ook voor veel provincies en gemeenten. Toen de fraude en misstanden aan het licht kwamen nam de gemeenteraad van Den Haag in 2021 een motie aan om de raamovereenkomst met Pels Rijcken niet te verlengen. De gemeente Den Haag was hiermee de eerste belangrijke overheidsklant die als gevolg van het fraudeschandaal openlijk afscheid nam van het advocatenkantoor.

De voorkeursleverancier van het college

De gemeente Ede deed dat niet en verlengde dit jaar de raamovereenkomst met het kantoor. Het zijn de advocaten van Pels Rijcken die gespecialiseerd zijn in het wegprocederen van permanente bewoners van vakantieparken. Maar volgens een artikel in Ede Stad verliest de gemeente juist deze rechtszaken regelmatig. Het was ook Pels Rijcken die de gemeente adviseerde over de juridische aspecten van de World Food Experience, waarna de gemeente bij de Hoge Raad in het zand hapte.

Dat werpt de vraag op hoe goed die juridische dienstverlening echt is. Voor de Edese partijen DPE, VVD, D66 en GroenLinks was het aanleiding om eerder dit jaar een motie in te dienen om een nader onderzoek naar de kwaliteit van de juridische besluiten van de gemeente in te stellen. Deze motie werd echter ontraden door het college en is vervolgens niet meer in stemming gebracht.

De Edese Vos vroeg burgemeester René Verhulst om opheldering. De gemeente Ede heeft namelijk een raamovereenkomst van vier jaar gesloten met drie advocatenkantoren, waarvan Pels Rijcken er één is. De andere twee zijn Hekkelman Advocaten en Dirkzwager. Dit laatste kantoor werd door de gemeente op de Edese Vos gezet om onze journalisten juridisch te bedreigen.

“Dit raamcontract geeft geen omzetgarantie en kent voor de gemeente geen afnameverplichting,” laat zijn woordvoerder weten. “Het zijn preferred suppliers. Afhankelijk van de benodigde expertise (kennisniche) wordt voor een kantoor gekozen. Veel juridische werkzaamheden en adviesdiensten worden bij de aanbieders uit het raamcontract neergelegd. Maar niet alle. Er zijn ook onderwerpen die bij andere kantoren worden uitgezet.”

De diensten die deze juridische kantoren aan de gemeente leveren liggen op het vlak van advisering en procesvertegenwoordiging, zowel bestuursrecht als privaatrecht. Denk aan procedures op het gebied van het omgevingsrecht, openbare orde, aanbestedingen en contracten.

OM zet strafrechtelijk onderzoek voort

Een van deze drie kantoren is dus Pels Rijcken. Waarom gaat Ede opnieuw met deze omstreden partij in zee? “Ede is door die fraude niet geraakt,” zegt de woordvoerder van Verhulst. “Inmiddels heeft het kantoor uitgebreid ingegrepen op het gebied van governance. Het verscherpte toezicht door de Orde van Advocaten is opgeheven. Het notariaat is afgestoten.”

Maar toch… het OM doet nog steeds strafrechtelijk onderzoek naar Pels Rijcken. Het kantoor weigerde het volledige interne onderzoek naar fraude door Deloitte Forensic & Dispute Services met het OM te delen met een beroep op het verschoningsrecht en geheimhoudingsplicht. De rechter-commissaris heeft die argumenten van tafel geveegd. Het OM hoopt dat de gespreksverslagen inzicht geven in de mechanismes, patronen en informele relaties binnen Pels Rijcken, wat kan helpen om medeschuldigen van de megafraude te identificeren.

Pels Rijcken houdt vol dat de fraude een eenmansactie van bestuursvoorzitter Frank Oranje is geweest. Maar het OM heeft vanaf het begin de mogelijkheid open gehouden dat er meer medewerkers van de landsadvocaat bij de malversaties betrokken waren. Ook sluit justitie nog altijd niet uit dat de vennootschap van Pels Rijcken strafrechtelijk verwijtbaar heeft gehandeld. Zo staat al vast dat het interne toezicht tekort schoot.

Maar voor de gemeente Ede is dat kennelijk geen probleem. Die heeft nog steeds het volste vertrouwen in een kantoor dat aantoonbaar niet goed functioneert.

Heb je als inwoner van Ede een juridisch gevecht met de gemeente gevoerd en wil je je verhaal kwijt? Neem dan contact op. We zijn benieuwd naar je ervaringen.