Pieter Omtzigt: ‘Journalistiek kan meer tegenmacht bieden’

Pieter Omtzigt, het Tweede Kamerlid dat het maatschappelijk gesprek over ’tegenmacht’ op gang bracht, lanceerde gisteravond zijn politieke beweging Nieuw Sociaal Contract. Hij benadrukt het belang van onafhankelijke journalistiek in onze democratie en geeft enkele kritische adviezen.

Hij deed dat tijdens het Festival van de Journalistiek dat de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) op 30 juni hield in Beeld & Geluid in Den Haag. Omtzigt gaf er zijn visie op de relatie tussen de politiek en de journalistiek en schroomde niet om de aanwezige journalisten te ‘roasten’.

Onafhankelijke journalistiek is van cruciaal belang voor een goed werkende democratie. In landen waar de vrije pers onder druk staat weet je dat een dictatuur nooit ver weg is.

In zijn boeiende lezing constateert Omtzigt dat er sprake is van een erosie van de tegenmachten (vertaald naar Ede: de gemeenteraad, de lokale journalistiek en de invloed van burgers, zie ook dit artikel op de Edese Vos) in relatie tot de macht van het bestuur (in Ede het College van B&W).

De media verschaffen de informatie op basis waarvan mensen beslissingen nemen. Omzigt zet het nog iets scherper neer: “Degenen die de media bezitten, hebben controle over de verkiezingen.” Daarom is concentratie van de media bij enkele multimiljonairs die monopolie- of duopolieposities innemen, wat voor zowel DPG (De Gelderlander) als BDUmedia (Ede Stad) geldt, zo problematisch.

Van twee kanten onder druk

Volgens Omtzigt staat de journalistiek van twee kanten onder druk – vanuit de zittende macht en vanuit de journalistiek zelf.

Het aantal overheidsvoorlichters is de laatste jaren met 50 procent gegroeid en dit draagt niet bij aan een nieuwe open bestuurscultuur. Deze mensen zijn er vooral om de positie van bestuurders te versterken en het beleid te ondersteunen door daar in de gewenste richting over te communiceren. Dit speelt in Ede ook. De gemeente heeft bijna duizend ambtenaren en veertig voorlichters. De journalistieke capaciteit die deze macht controleert is 1-2 fte. Dit tast het evenwicht tussen bestuur en journalistiek aan, ten nadele van de laatste en ten koste van de burger.

Omtzigt hekelt ook dat er journalisten zijn die graag een goede relatie met de zittende macht onderhouden, en daardoor ofwel onvoldoende kritisch zijn of zich voor politieke karretjes laten spannen. De Edese Vos schreef eerder al over de innige relatie tussen de gemeente Ede en BDUmedia. Maar ook De Gelderlander heeft verhalen laten liggen die té gevoelig waren voor de zittende macht, zo weten we uit meerdere bronnen.

De overheid frustreert de journalistiek door traag, onvolledig of zelfs helemaal niet te voldoen aan Woo-verzoeken. Dan is er ook nog het niet-transparantie lobbycircuit tussen belangenorganisaties en de zittende macht. In Ede is de macht van het Warmtebedrijf daar een voorbeeld van, maar ook het Smaakpark Ede kreeg heel makkelijk subsidie los. Het komt ook steeds vaker voor dat in coalitieakkoorden zaken worden opgenomen waarover tijdens de voorafgaande verkiezingen niet is gedebatteerd, de bekende ‘achterkamertjes’.

De ontwikkeling dat allerlei informatie over burgers wordt verzameld, zonder dat dit wettelijk goed is vastgelegd of transparant wordt gemaakt, is ook reden tot zorg. De mobiele telefoons van burgers en journalisten kunnen bijvoorbeeld worden afgeluisterd met Pegasus-software; wie precies worden gemonitord is niet bekend. Omtzigt noemt dit censuur. Het stijgende aantal SLAPP-zaken – rechtszaken die door machthebbers worden aangespannen met het doel om journalisten monddood te maken – valt hier ook onder.

Maar de kwaliteit van de journalistiek erodeert ook van binnenuit. Omtzigt noemt de macht van mediahuizen, de ‘contentverschraling’, het gebrek aan zelfkritiek, het in een wurggreep houden van freelancers, het ‘draaideurbeleid’ tussen journalisten en voorlichters, eenzijdige debatten en het ontbreken van een gelijk speelveld tussen regerings- en oppositiepartijen.

In zijn betoog haalt hij meermaals de filosoof John Stuart Mill aan die een behartigenswaardige visie heeft op het maatschappelijk belang van persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting.

De Edese Vos kan zich goed in de analyse van Omtzigt vinden. Dit platform is opgericht om de tegenmacht van inwoners te versterken met diepgravende, onafhankelijke journalistiek. De Edese Vos wordt gefinancierd door lezers die onze missie van harte steunen. Word ook een vriend van de Vos.