Ede overtreedt de wet met overleg in achterkamertjes

Nederlandse gemeenten, waaronder Ede, schenden op grote schaal de wet door hun gemeenteraad achter gesloten deuren te informeren. Naast openbare raads- en commissievergaderingen hanteren ze een cultuur van achterkamertjes. Dat blijkt uit onderzoek van Stentor-journalist Gep Leeflang.

Uit het onderzoek, waaraan 227 van de 342 Nederlandse gemeenten hebben meegewerkt, blijkt dat bijna de helft van de gemeenten regelmatig zonder legitieme reden achter gesloten deuren vergadert. Dit gaat in tegen de geest van de Gemeentewet en de principes van een democratische rechtsstaat.

Gemeenten voeren verschillende argumenten aan om deze vergaderingen met de gemeenteraad te rechtvaardigen, waarbij buitenstaanders niet welkom zijn. Ze beweren bijvoorbeeld dat het gaat om ‘informele’ of ’technische’ bijeenkomsten waar geen politiek wordt bedreven. Anderen stellen dat het gaat om bijeenkomsten waar wethouders en raadsleden informeel met elkaar sparren of beleid voorbereiden. Ook wordt beweerd dat het gebeurt ter bescherming van ambtenaren.

Ook in Ede besloten overleggen

De Edese griffie nam ook deel aan het onderzoek van Leeflang en gaf de volgende reactie:

Besluitvorming in Ede verloopt in drie stappen: Informatief, oordeelvormend en besluitvormend. Tijdens de Politieke Dag Ede (PDE) komen deze stappen aan de orde. Hierin is volgens de Gemeentewet de Besluitvormende Vergadering (BV) de raadsvergadering, en de Oordeelvormende Vergadering (OV) de commissievergadering. De ‘technische bijeenkomsten’ uit uw vragen komen terug in onze Informatieve Bijeenkomsten (IB).

Ongeveer iedere twee weken is er een PDE, en bijna iedere PDE zijn er meerdere informatieve bijeenkomsten. Dit komt neer op ongeveer 80-90 bijeenkomsten op jaarbasis. Deze bijeenkomsten zijn standaard openbaar en worden uitgezonden. De keuze iets niet uit te zenden komt ofwel voort uit het onderwerp, ofwel uit de aard van de bijeenkomst: een locatiebezoek, of een bijeenkomst waarin in subgroepjes uiteen gegaan wordt leent zich bijvoorbeeld niet voor uitzending.

In de praktijk bepaalt het college of een onderwerp in beslotenheid wordt besproken en gaat de raad daar vaak in mee. Voor de fractie van Mens en Milieu Ede was dit reden om besloten overleggen over onder meer de World Food Experience uit protest niet meer bij te wonen. De partij vindt dat politieke vergaderingen altijd transparant zouden moeten zijn voor inwoners, ook de zogenaamde ‘woordvoerdersoverleggen’, tenzij er sprake is van de wettelijke uitzonderingsgronden die genoemd staan in de Gemeentewet en de Wet open overheid. Dan gaat het over heel specifieke zaken zoals bedrijfs- of fabricagegegevens en financiële belangen.

“Ik vraag me af of raadsleden de status van zo’n raadswerkgroep of woordvoerdersoverleg zelf wel begrijpen.”

“Ik vraag me af of raadsleden de status van zo’n raadswerkgroep of woordvoerdersoverleg zelf wel begrijpen,” zegt Wesselius. “Dan krijg je opeens een setje spelregels voorgeschoteld, waarvan onduidelijk is wie die heeft bedacht, dat zo’n overleg dan besloten zou moeten zijn. Dat kan toch niet? Raadsvergaderingen moeten gewoon openbaar zijn, ongeacht de vorm. Een reden kan niet zijn: ‘dat komt ons politiek wel of niet goed uit.’ Als je gevoelige zaken gaat voorbespreken met de wethouder, dan verbind je je eigenlijk aan de agenda van de wethouder, en word je rol tegenover het college minder onafhankelijk. Ik snap niet dat raadsleden daar zomaar mee akkoord gaan, want je geeft gewoon veel uit handen.”

“Wat ons betreft slaat de balans nu ook te ver uit naar besloten overleggen,” zegt Stephan Neijenhuis van D66. “Het college stelt het nu te vaak voor en de meerderheid van de raad staat het te vaak toe. Maar om het allemaal onwenselijk of onwettig te noemen of weg te blijven, dat vind ik ook niet. Soms moet je ook de onderhandelingspositie van de gemeente veilig stellen.”

De Edese Vos schreef al eerder over de worsteling van de Edese gemeenteraad met transparante politiek.

In strijd met de openbaarheid van bestuur

Volgens Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, gaat dit in tegen het belangrijke principe van openbaarheid van bestuur in een democratische rechtsstaat. De gemeenten moeten zelfreflectie tonen en hun gedrag direct aanpassen, aldus Drahmann. Ze pleit ook voor een rol van minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om de gemeenten hierop aan te spreken.

“Als je niet wilt dat mensen meekijken, moet je niet in de politiek gaan. Je zit daar voor de bevolking!”

Michiel de Vries, professor bestuurskunde aan de Radboud Universiteit, is het daarmee eens. “Als je dit ziet, is het niet vreemd dat het wantrouwen in de politiek toeneemt. Het voelt alsof er dingen in het geniep gebeuren. Onvoorstelbaar. Als je niet wilt dat mensen meekijken, moet je niet in de politiek gaan! Je zit daar voor de bevolking!”

De praktijk van het vergaderen achter gesloten deuren roept vragen op over de huidige bestuurscultuur en het gebrek aan zelfcontrole van gemeenteraden. Het is belangrijk dat de overheid transparantie bevordert en openheid van zaken geeft. Het argument dat deze vergaderingen technisch van aard zijn, mag geen reden zijn om ze vertrouwelijk te houden, vinden de bestuurskundigen volgens het artikel in de Stentor. Dat is slecht voor de democratie.

NASCHRIFT 7 mei 2024: Gep Leeflang heeft met zijn onderzoek de prestigieuze journalitieke prijs ‘De Tegel’ gewonnen.