Marc van der Woude
Een omstreden column in Ede Stad over de demonstraties bij het station leidde tot een golf van lezersreacties. Wat zegt dat over hoe we in Ede nog met elkaar praten – en over de rol van lokale media als emoties hoog oplopen?
Een column in Ede Stad over de demonstraties tegen het geweld in Gaza heeft de gemoederen in Ede flink in beweging gebracht. In de tekst, getiteld ‘Misplaatste verontwaardiging’, zette columniste Daniëlle Horneman vraagtekens bij de oprechtheid en kennis van lokale demonstranten. Volgens haar richtten zij hun morele verontwaardiging liever op een conflict “3252 kilometer verderop” dan op problemen in hun eigen wijk.
Wat volgde, was een stroom aan ingezonden brieven zoals je die zelden ziet bij het huis-aan-huisblad. Lezers – van docent tot hulpverlener, van gepensioneerde tot vrijwilliger – reageerden fel, maar overwegend zorgvuldig. Vrijwel iedereen stoorde zich aan de toon en de aannames in de column: dat demonstranten niet zouden weten waarover ze spreken, of zich niet inzetten voor hun medemens dichtbij.
Sommigen legden uit waarom ze juist wél wekelijks bij het station staan: uit machteloosheid, empathie, of als stil protest tegen schendingen van humanitair oorlogsrecht. Anderen wezen erop dat veel van de deelnemers ook actief zijn in zorg, onderwijs of lokale politiek. Eén reactie vat het kernachtig samen: “De column verliest precies de nuance die zij anderen verwijt.”
Wanneer opinie losraakt van waarheid
Een scherpe column mag schuren. Maar deze ging niet te ver omdat ze hard was, wél omdat ze hol was. Er zat geen onderzoek in, geen gesprek met de mensen over wie werd geschreven, geen poging tot hoor en wederhoor, geen argument dat standhoudt. Het was een mening zonder grond – en dat maakt het niet moedig, maar onzorgvuldig.
Een column is geen journalistiek, maar hoort wel geworteld te zijn in waarheid en bij te dragen aan het publieke debat. Dat is de maatstaf die elke redactie zichzelf zou moeten stellen. Wie alles onder het mom van ‘vrije meningsuiting’ plaatst, vervaagt het onderscheid tussen persoonlijke verontwaardiging en publieke oordeelsvorming.
De column raakte veel lezers niet omdat ze hun visie op het Midden-Oosten bevestigd of ontkracht zagen, maar omdat ze zich weggezet voelden als naïef of moreel lui. Juist een lokale krant heeft de verantwoordelijkheid om ruimte voor verschil te bewaken: feiten te checken, argumenten te wegen en de toon te toetsen. Opinie zonder onderbouwing is makkelijk geschreven, maar ondermijnt het vertrouwen in de media zelf.
Dat had een eindredactie moeten zien – niet om meningen te censureren, maar om kwaliteit te bewaken. Er is een verschil tussen goed onderbouwde meningen en slecht onderbouwde meningen, tussen scherpe columns en slordige columns. Een scherpe column zet iets op scherp; een slordige column snijdt vooral in het vertrouwen van lezers.
De waarde van het gesprek
Wat de afgelopen week gebeurde, laat ook iets hoopgevends zien. In plaats van scheldpartijen ontstond er een inhoudelijke lezersdiscussie over journalistiek, morele betrokkenheid en lokale solidariteit. Mensen die elkaar op het station of in de supermarkt tegenkomen, gingen publiek in gesprek. Dat is precies het soort debat dat een gemeenschap gezond houdt – mits het eerlijk wordt gevoerd.
De vraag die blijft hangen:
Hoe voeren we in Ede nog een echt gesprek – over onderwerpen waar de meningen fel uiteenlopen – zonder elkaar meteen verdacht te maken of te diskwalificeren?
Misschien begint het, zoals een van de briefschrijvers schreef, met simpelweg elkaar weer in de ogen kijken – ook als we het fundamenteel oneens zijn.
Edese Vos
Gastauteur
Eens met de Edese Vos. Overigens zou de inhoud van deze reactie als tip naar het nieuwe kabinet gestuurd kunnen worden. Oh ja, de oppositie heeft het ook nodig.
In Ede Stad verscheen op 28 oktober de column van Danielle Horneman. Een groot aantal reacties, de meeste verontwaardigd, was het gevolg. Ook de Edese Vos schreef hierover. Toch ontbrak naar mijn idee een relevante reflectie op wat Horneman hier deed. Een reflectie die belangrijk is om rechtse, en extreem rechtse tendensen in de samenleving weerwoord te bieden.
In de gewraakte column viel Horneman, vanuit de onderbuik, zonder argumentatie, een groep pro-Gaza-demonstranten aan die zij kennelijk op afstand – met ‘de boodschappen aan het fietsstuur’ – had gezien. Er kwamen veel reacties op die zich laten indelen in twee soorten. Aan de ene kant waren er veel kritische reacties: lezers uitten verontwaardiging, deden dat onderbouwd, haalden feiten aan, en voegden nuance toe. Alles wat Horneman naliet.
Maar wat eigenlijk nergens de nadruk kreeg in alle reacties, die Ede Stad zonder verdere uitdieping en alleen online publiceerde, is dat Horneman in haar column een politieke strategie gebruikte. Een strategie die ook gespiegeld werd door de spaarzame ondersteunende reacties aan de andere kant: ze zijn kort, haken aan op de emotie en zijn gespeend van argumenten.
Ik zou alle kritische reactieschrijvers van harte willen aanmoedigen om de Groene Podcast aflevering 452 te luisteren (zie spotify), met de bijdragen van Marijn Kruk, of het bijhorende artikel in de Groene Amsterdammer van 23 oktober te lezen. Hij zet deze strategie van Horneman op zijn plek en legt ook uit waarom het tegenwicht bieden met nuance en feiten zo weinig effect sorteert.
Laten we het noemen wat het is. Horneman is een populistische influencer. Oké, er is één nuance denkbaar: het is mogelijk – probeer ik na 4 keer lezen – dat Horneman werkelijk dacht dat haar pleidooi voor ‘lokaal beginnen met helpen’ in haar tekst het meest gewicht zou hebben… het is niet uit te sluiten… maar dan gebruikt ze in haar column ineens het begrip ‘de waarheid’ en valt die sluier weg. Met ‘de waarheid’ rechtvaardigt ze indirect haar boze rant, die eigenlijk de boosheid is van iedereen, boosheid die niet wordt gehoord door gevestigde media en politici die die waarheid niet willen zien.’
Dit is een retorische truc, een tactiek. Horneman kan zonder gewetensbezwaren een Gaza-protest veroordelen, omdat populistische influencers pertinent niet geïnteresseerd zijn in de werkelijkheid. Zoals Kruk zegt: “Als iemand bang is voor een muis (of boos is op een muis), helpt het niet om te zeggen dat de muis ongevaarlijk is.” De emotie van Horneman haar waarheid, en is echt – boosheid, angst, onmacht – maar gebaseerd op een frame dat de werkelijkheid overdrijft, een werkelijkheid die niet bestaat, de ‘naïeve Gaza-activist’. Wat Horneman hier doet, gebeurt in navolging van politici als Wilders en Telegraafjournalisten, en bestaat eruit de ‘mening’ van ‘het volk’ voor te kauwen en daarmee de polarisatie in de samenleving op te zwepen.
En met effect, want na twintig jaar opzwepen en inpeperen door mensen als Fortuyn, Wilders, Bosma, Baudet en o.a. De Telegraaf, is het electoraat er zichzelf in gaan herkennen, zo leert de verkiezingsuitslag. En misschien Horneman ook wel. Maar er heerst geen muizenplaag, maar een muizenfobie. Het is de uitkomst van een politieke strategie, niet ‘de mening van het volk’ die autonoom is ontstaan. Nuance en werkelijkheid staan inmiddels op 0-10 achterstand. Het bieden van feiten als kritische reactie naar de redactie biedt enig soelaas, maar werkt niet voldoende omdat het frame, het beeld van ‘de muis die eng is’ intact blijft. Het is belangrijker om niet mee te gaan in het frame dat bedoeld is om de polarisatie in de hand werken…. Maar lees vooral het artikel van Kruk: hij legt dat veel beter uit dan ik.
Ook de Ede Stad heeft hier ethisch in de spiegel te kijken. Wil de redactie werkelijk de polarisatie bevorderen via haar columnisten? In wat voor een gemeente hoopt de redactie over twintig jaar dan te leven?
Prima reactie, Jobbe. Ook je laatste opmerking. Ik vroeg me af of de door jou onthulde politieke strategie en de retorische trucs, alsmede het ventileren van onderbuikgevoelens uitsluitend het privilege zijn van (extreem) rechts. Bedienen mensen, die zich iets meer naar links op het politieke spectrum bevinden, zich niet van dergelijke methoden?
Ho wacht, ik onthul niks, dit heb ik niet zelf bedacht. Ik gebruik bronnen, in dit geval het artikel van Marijn Kruk, die onder andere ingaat op hoe de Telegraaf communiceert en trek een parallel met Horneman.
Maar om op je vraag in te gaan. Net als extreem rechts, bestaat er ook extreem links, natuurlijk. Maar mijn voorstel aan jou is dan: voer gesprek op basis van waarneming. Je stelt nu OF links ook zo’n strategie kan hanteren, tja, zou kunnen maar laat maar zien dan. Dat is hier precies mijn punt. Horneman voert het gesprek op basis van fantasietjes in haar onderbuik, ze heeft geen ENKEL argument, en de mensen in het protest niet eens gesproken. Dan ben je niet meer over de werkelijkheid in gesprek, maar plat aan het opstoken. Hetze!
De realiteit is volgens mij dat (extreem) rechts al jaren de toon in de media bepaalt (in tegenstelling tot wat ze zelf zeggen) en links slecht georganiseerd is en geen goed antwoord heeft. Je kunt links misschien arrogantie verwijten, maar retorische trucs om polarisatie op te stoken… moi… dus geef zeker voorbeelden, dan kunnen we het er over hebben.