Marc van der Woude
De gemeente Ede sloot het jaar 2024 af met een positief resultaat van 14,8 miljoen euro. Tegelijkertijd staat er een bezuiniging op de agenda: vanaf 2026 wil het college jaarlijks 18 miljoen euro minder uitgeven. Hoe verhoudt zich dat tot de bijna 200 miljoen euro aan reserves die de gemeente nu op de balans heeft staan?
Op 9 mei bracht de gemeente een persbericht uit onder de kop “Ede financieel gezond en toekomstbestendig”. Daarin worden vooral beleidsresultaten genoemd – zoals de oplevering van 600 woningen en een tweede plek op de brede welvaartsindex – die weinig zeggen over het huishoudboekje van de gemeente. Dat draait uiteindelijk om inkomsten, uitgaven en de ruimte die er is om tegenvallers op te vangen.
Waar andere media het gemeentelijke persbericht vrijwel letterlijk overnamen, koos De Edese Vos ervoor om de jaarrekening zelf te analyseren. Want achter het ogenschijnlijk bescheiden resultaat van 14,8 miljoen euro schuilen grotere geldstromen en politieke keuzes. In dit artikel leggen we uit hoe het zit – helder, onderbouwd en in gewone mensentaal.
Hoe werkt een gemeentebegroting?
Een gemeente is geen bedrijf. Gemeenten mogen officieel geen winst maken: de begroting moet “sluitend” zijn. Maar omdat er wordt gewerkt met meerjarenramingen, schuivende uitgaven en allerlei spaarpotten (reserves), kan een jaar toch positief of negatief eindigen. Dat maakt het lastig om als inwoner te snappen hoe het financieel echt gaat.
Twee dingen zijn belangrijk om te begrijpen:
- In 2024 gaf Ede minder uit dan er binnenkwam. Er bleef dus geld over.
- Tegelijkertijd vallen de inkomsten vanaf 2026 terug door ander rijksbeleid. Er ontstaat dan een structureel tekort van 18 miljoen euro per jaar.
Een groot deel van het overschot in 2024 werd niet gepresenteerd als “winst”, maar direct ondergebracht in aparte potjes. Zo blijft het officiële resultaat bescheiden – en lijkt de bezuinigingsnoodzaak groter dan ze feitelijk is.
Wat hield Ede werkelijk over?
De jaarrekening meldt een positief resultaat van 14,8 miljoen euro. Maar wie de geldstromen bekijkt, ziet dat er in totaal ongeveer 90 miljoen euro meer binnenkwam dan werd uitgegeven. Dat bedrag werd grotendeels verdeeld over tientallen reserves – spaarpotten met specifieke doelen. Slechts een klein deel daarvan kwam terug in het zichtbare resultaat.
Zo lijkt het alsof Ede “net uitkomt”, terwijl er in werkelijkheid flink is gereserveerd voor toekomstige plannen. Dat is op zichzelf verdedigbaar financieel beleid, zeker in onzekere tijden. Maar het vraagt wel om duidelijke uitleg, zodat inwoners begrijpen waar het geld blijft – en waarom er dan toch bezuinigd moet worden.
Waarom dan toch bezuinigen?
De reden voor de geplande bezuiniging van 18 miljoen euro per jaar vanaf 2026 is dat het Rijk de manier verandert waarop gemeenten geld krijgen. Daardoor vallen de inkomsten vanaf dat jaar structureel lager uit. Veel gemeenten spreken daarom over het “ravijnjaar” 2026.
Het college zegt: als we nu niets doen, moeten we straks ineens fors bezuinigen. Daarom worden voorbereidingen getroffen voor een structurele ombuiging. Tegelijk is het ook een politieke keuze: de reserves zijn groot, de lasten kunnen anders verdeeld worden, en er zijn alternatieven denkbaar.
Bovendien is het een bekend uitgangspunt in gemeentefinanciën dat structurele tekorten bij voorkeur niet met incidenteel spaargeld worden gedicht. Dat is verstandig beleid – maar het roept wel de vraag op: hoeveel ruimte is er om de klap op te vangen, en wat betekent dit concreet voor inwoners?
Waar gaf Ede in 2024 veel geld aan uit?
De grootste investeringen zaten in infrastructuur, gebiedsontwikkeling en vastgoed.
Een opvallend voorbeeld is Theehuis Hoekelum. Dat pand werd eerder aangekocht, opgeknapt en verplaatst. In 2024 werd het voor 500.000 euro verkocht. De kosten van renovatie en verplaatsing zijn echter niet terugverdiend. In feite is hier dus verlies geleden, ook al wordt dat niet expliciet zo benoemd in de jaarrekening.
Wie kreeg opdrachten zonder aanbesteding?
De gemeente gaf in totaal 4,2 miljoen euro uit aan opdrachten die niet via de verplichte Europese aanbestedingsprocedure zijn gegaan. Dat is in strijd met de regels. Het ging onder meer om:
- ICT-opdrachten (meerdere jaren, meerdere leveranciers)
- Opvang van Oekraïners (2022–2023)
- Openbare verlichting
- Huisartsenzorg voor ontheemden
De foutmarge kwam uit op 0,94% van de totale uitgaven – net onder de verantwoordingsgrens van 1% die de gemeente hanteert. Daardoor hoefde het college deze fouten niet expliciet te melden als “materieel onrechtmatig”. De concrete leveranciers en bedragen zijn niet openbaar gemaakt.
Wat dragen inwoners zelf bij?
De inkomsten uit lokale heffingen bedroegen in 2024 ruim 70 miljoen euro. Dat is ongeveer 14% van het totale gemeentebudget van ruim 500 miljoen. Hieronder een overzicht van wat inwoners bijdroegen:
Wat valt verder op aan de jaarrekening?
- Veel meevallers zijn eigenlijk correcties van fouten of schuivende posten uit eerdere jaren.
- Er is veel geld op de plank, maar het grootste deel is al geoormerkt voor specifieke doelen.
- De reserve van 23,8 miljoen euro voor de Omgevingsvisie is een politieke keuze om bepaalde ruimtelijke projecten veilig te stellen.
- Voor wie zich afvraagt of er nog wachtgeld wordt betaald aan oud-wethouder Leon Meijer: er is in 2024 een bedrag van €100.000 vrijgevallen uit de wachtgeldvoorziening. Meijer werkt inmiddels als internationaal directeur bij Christenen voor Israël.
Waarom dit artikel?
De jaarrekening is geen populair onderwerp, maar wel een belangrijke basis voor politieke keuzes. Zeker als het college met concrete bezuinigingen of belastingverhogingen komt, is het goed dat inwoners weten: is dit echt nodig? Wat is feit en wat is politieke keuze?
De Edese Vos analyseerde daarom de volledige jaarrekening – in plaats van alleen het persbericht van de gemeente. Juist omdat het om veel geld gaat, en om besluiten die alle inwoners raken.
Wat vindt de gemeenteraad?
De Edese Vos vroeg drie fracties in de gemeenteraad om een reactie op de jaarrekening 2024: SGP, VVD en D66. Alledrie stuurden ze een inhoudelijke reactie.
Coalitiepartij SGP – Fractieleider Gerrit Flier bevestigt dat Ede er financieel goed voor staat, maar wijst erop dat een groot deel van de reserves al is bestemd voor concrete doelen. Hij stelt dat de aangekondigde bezuinigingen mogelijk minder fors hoeven te zijn dan nu voorgesteld, mede doordat het Rijk extra middelen beschikbaar stelt. Over de aanbestedingsfouten toont de fractie begrip: het gaat om een aanzienlijk bedrag, maar de wettelijke verantwoordingsgrens is niet overschreden. Flier pleit wel voor meer tussentijdse informatie over de financiële voortgang. De grip op het sociaal domein noemt hij als grootste uitdaging voor de gemeenteraad.
Oppositiepartij D66 – Fractievolger Henk Kohsiek laat weten dat D66 vooral kijkt naar de vraag of de gemeente met het beschikbare geld haar doelen ook echt behaalt. Hij zegt dat een overschot op de jaarrekening meestal geen verdienste is, maar juist een gemiste kans: het doel van de overheid is om resultaten voor inwoners te bereiken, niet om geld op te potten. Als voorbeeld noemt hij het domein van bereikbaarheid en verkeersveiligheid. Daar blijven de cijfers achter, terwijl er tegelijk een ‘voordeel’ van 14% ontstond ten opzichte van de begroting. Volgens hem duidt dat op een probleem van onderbesteding, mede door personeelstekorten. Ook op het gebied van woningbouw bleef veel liggen. Tegelijk spreekt hij waardering uit voor de manier waarop de gemeente de resultaten van beleid probeert te meten met indicatoren.
Oppositiepartij VVD – Fractieleider Bart Omlo stelt dat de reserves van de gemeente niet automatisch een reden zijn om bezuinigingen te schrappen, omdat het gaat om incidenteel geld. Wel pleit hij ervoor om juist nu – zolang er nog onzekerheid is vanuit Den Haag – met dat geld bepaalde problemen tijdelijk op te vangen. Volgens hem zijn er alternatieven denkbaar, maar kiest het college daar nu nog niet voor. Hij noemt de aanbestedingsfouten op zichzelf verklaarbaar, maar de omvang vindt hij stevig. De communicatie naar inwoners noemt hij gebrekkig: “Aan de ene kant zeggen we dat we financieel gezond zijn, en tegelijk gaan we bezuinigen. Dan snapt niemand het meer.” Ook stoort hij zich eraan dat er geen lastenverlichting komt voor inwoners, terwijl er elk jaar geld overblijft. “Dat vind ik gewoon niet kunnen.”
Wat is de basis van 90 mln als positief resultaat ipv 14,8 mln? Als dat 14,8 + 76 toevoegde aan reserve is, waarom dan ook niet 72 mln onttrokken aan reserve meeverdisconteerd?
De 14,8 is het resultaat na verdiscontering met de diverse doelreserves. Er gaat, zoals je aangeeft, dus wat in en wat uit. In de tabel ‘financiële stromen 2024’ staat dit aangegeven.