Botsing op Batelaar: liever pelgrims dan daklozen

Terwijl de gemeente Ede op zoek is naar een nieuwe locatie voor de nachtopvang van daklozen, staat een deel van zorglocatie Batelaar aan de Postweg in Lunteren leeg. Vanaf de zomer komt hier een nieuw particulier initiatief: het Pelgrimshuis. En daar is nu commotie over. Wat speelt er precies op Batelaar?

Twee medewerkers van het Leger des Heils staan hierin lijnrecht tegenover elkaar. De één krijgt ruimte, de ander voelt zich buitengesloten.

Van zorglocatie naar tijdelijk beheer

Batelaar in Lunteren is al jarenlang een plek voor opvang en begeleiding van kwetsbare mensen met psychiatrische en verslavingsproblematiek. Het terrein bestaat uit vijf gebouwen. Twee daarvan worden nog gebruikt voor de zorgverlening door Domus+ Batelaar, onderdeel van het Leger des Heils. De andere drie woonpaviljoens zijn stilgelegd en ondergebracht in leegstandsbeheer, in afwachting van een nieuwe functie. Deze paviljoens vertegenwoordigen ongeveer dertig procent van de totale capaciteit, aldus Robert Dijkstra van Oranje Steengoed Beheer.

“We hebben rust gecreëerd door mensen te centreren in één gebouw,” zegt regiodirecteur Jan Overweg van het Leger des Heils. “De andere gebouwen gebruiken we bewust niet meer, totdat er een passende bestemming is gevonden. We willen geen nieuwe zorgdoelgroep toevoegen. In het verleden was er nogal wat spanning met de omgeving en dat willen we niet herhalen.”

Een nieuw initiatief: het Pelgrimshuis

Toch is er opnieuw beweging rond Batelaar. Catharinus van den Berg, voormalig redacteur van het Nederlands Dagblad, werkt sinds tweeënhalf jaar bij het Leger des Heils als geestelijk verzorger en communicatieadviseur. Tegelijkertijd treedt hij op als zelfstandig initiatiefnemer van Heilige Ruimte, een organisatie die retraites en pelgrimstochten organiseert. Eerder was hij mede-oprichter van een jongerenklooster in abdij Nieuw Sion in Diepenveen. Nu heeft hij zijn oog laten vallen op één van de leegstaande paviljoens in Lunteren waar hij vanuit Heilige Ruimte een Pelgrimshuis wil beginnen.

Het Pelgrimshuis moet een spirituele plek worden waar mensen kortdurend kunnen verblijven om tot rust te komen en zich te bezinnen. “We willen geen opvang voor mensen die professionele zorg nodig hebben, maar ruimte voor mensen die even willen pelgrimeren in het dagelijks leven,” zegt Van den Berg. Hij heeft toestemming gevraagd aan het Leger des Heils om dit initiatief te starten via de route van leegstandsbeheer. De beoogde bewoners zullen een bruikleencontract aangaan onder de gebruikelijke voorwaarden, bevestigt Oranje Steengoed Beheer.

Het Leger des Heils ziet het als een pilot om te onderzoeken of het initiatief binnen het leegstandsbeheer past. “Zolang het de rust niet verstoort,” zegt Overweg. “We willen bekijken of dit goed gaat.”

Geen gemeenschap voor daklozen

Op hetzelfde terrein woont ook Natasja Schreuder. Zij werkte jarenlang als ervaringsdeskundige in de verslavings- en daklozenzorg in Amsterdam, maar raakte zelf dakloos. In Ede sliep ze enige tijd in een tentje bij het spoor. Ze woont nu op Batelaar, via een leegstandscontract, geregeld door haar werkgever.

“Hier heb ik weer een plek, maar ik mag niemand ontvangen,” vertelt ze. “Mensen van de straat, die ik goed ken, verliezen zich steeds meer in het leven op straat. En ik weet: als ze in een warme, rustige omgeving terechtkomen, als iemand ze even vasthoudt, dan is er nog hoop.” Maar het Leger des Heils staat niet toe dat ze dakloze mensen in haar tijdelijke woning laat overnachten.

Graag zou ze op Batelaar iets opzetten voor haar netwerk: een plek waar dakloze mensen uit Ede terechtkunnen. Niet als officiële opvang, maar als informele gemeenschap waarin begeleiding en nabijheid centraal staan. Maar volgens haar kreeg dat plan nooit een kans. “Ik kreeg nul op het rekest. Collega’s mochten geen contact meer met me opnemen. Mijn medicatie werd niet meer gebracht. En ondertussen kreeg iemand anders – ook uit het Leger – wel de ruimte.” Schreuder benadrukt dat zij zelf ook bereid is om binnen de regels van leegstandsbeheer en op eigen kracht een initiatief op te zetten, maar voelt zich daarin niet serieus genomen.

Haar frustratie zit diep. Door haar dakloosheid heeft Schreuder hersenletsel opgelopen en kampt met lichamelijke en psychische klachten. “Het isolement waarin ik nu zit, drijft me tot wanhoop. Het anderen helpen kan zo genezend zijn. Ik zie mensen verdwijnen in de straat, in de cel belanden, sommigen zijn doorgedraaid, één van hen heeft zichzelf van het leven beroofd. Als we geen community bouwen, blijven mensen verloren gaan.”

Dat het Pelgrimshuis wel ruimte krijgt, noemt ze onbegrijpelijk. “Dat past helemaal niet binnen de missie van het Leger des Heils,” vindt ze. Het initiatief van Van den Berg noemt ze “een spirituele eliteclub voor mensen die al rust hebben. Maar mensen van de straat, die geen rust kennen en echte nood hebben, daar is dan ineens geen plek voor. Hoe het nu gaat, ik noem dat vriendjespolitiek.”

Wie bepaalt wat past?

Regiodirecteur Jan Overweg erkent dat de situatie gevoelig ligt, maar houdt vast aan het beleid. “We willen op Batelaar geen opstapeling van problematiek. Natasja is een betrokken vrouw, maar wat ze wil kan hier niet. Ze woont hier onder leegstandsbeheer en wij zijn niet verantwoordelijk voor haar begeleiding.”

Op de vraag waarom een initiatief als het Pelgrimshuis wél ruimte krijgt, zegt hij: “Dat past mogelijk binnen het kader van rust en bezinning. Maar we zijn nog in gesprek.” Het Leger des Heils benadrukt dat beide initiatieven privaat zijn en niet onder haar verantwoordelijkheid vallen, maar het is duidelijk dat er wel iets wringt.

In het dorp Rozendaal boven Arnhem trok de organisatie zich vorig jaar terug uit een hospice omdat dit niet tot de eigen missie zou behoren. “Het Leger des Heils wil terug naar de traditionele kerntaken – de opvang en begeleiding van dak- en thuislozen en verslaafden,” zei Van den Berg er toen over in zijn rol als woordvoerder. Het gebouw bleef eigendom van het Leger des Heils, maar na veel consternatie nam een andere zorginstelling de exploitatie over. Er wordt dus zorg afgeschaald en er zijn panden van het Leger des Heils die (ofwel in verhuur ofwel in leegstandbeheer) een invulling krijgen die niet tot de kerntaken behoort.

Tegelijkertijd worstelt de gemeente Ede al jaren met het vinden van opvanglocaties voor dak- en thuislozen. De nachtopvang aan de Stationsweg sneuvelde na een juridische procedure. Een tijdelijke noodoplossing werd gevonden in stadsvilla De Sterrenberg tegenover het raadhuis. Een nieuwe locatie voor permanente nachtopvang is nog niet gevonden.

Spanning in de marge

De leegstaande paviljoens van Batelaar staan symbool voor de spanning tussen rust en nood, tussen beleidsafspraken en persoonlijke betrokkenheid.

Omwonenden van de Postweg protesteerden in het verleden fel tegen overlast, en het Leger des Heils probeert die relatie nu goed te houden. Voor hen is het geruststellend dat er geen uitbreiding van de zorg komt. Maar het verhaal van Schreuder laat zien hoe snel mensen buiten beeld raken, ook als ze ervaring, visie en motivatie hebben om iets te betekenen voor anderen.