Wie heeft het voor het zeggen: de baron, het college of de raad?

Een gesloten deur heeft een hoge prijs. De weigering van journalisten bij een openbare raadsbijeenkomst in Nationaal Park De Hoge Veluwe toont een zorgwekkend gebrek aan respect voor openbaarheid van bestuur en persvrijheid. Het college en de raadsgriffie schuiven de verantwoordelijkheid af op het park, maar hadden juist zelf moeten optreden om de democratische spelregels te waarborgen.

Inmiddels heeft het incident landelijke aandacht gekregen. Dat journalisten van de Edese Vos en de Arnhemsche Courant de toegang werd ontzegd tot een openbare bijeenkomst van de gemeenteraad, raakt aan fundamentele rechten van inwoners en pers. Door het voorval weg te zetten als een keuze van het park, ontwijken college en raadsgriffie hun verantwoordelijkheid en miskennen zij hun wettelijke plicht om openbaarheid te garanderen.

Een pijnlijk excuus

Wethouder Peter de Pater verklaarde in de Gelderlander: “Voor de duidelijkheid: ik heb die journalisten niet weggestuurd. Het wegsturen was een keuze van Nationaal Park de Hoge Veluwe. Zij waren de gastheer. Ik heb me daar niet mee willen bemoeien, maar het is niet wat ik heb gewild. Ik heb er pijn van in mijn pens.”

Hoewel de spijtbetuiging sympathiek klinkt, is het eigenlijk een zwak excuus. Het college en de griffie hadden vooraf moeten vaststellen, en de parkdirectie moeten voorhouden, dat een raadsbijeenkomst altijd toegankelijk moet zijn voor pers en publiek. Als het park deze spelregels niet accepteert, hoort de bijeenkomst op een openbare locatie plaats te vinden, en de raadzaal is dan de aangewezen plek.

‘Blame the messenger’

Wat deze situatie nog schrijnender maakt, is dat sommige raadsleden niet de verantwoordelijke Edese bestuurders of de griffie aanspreken, maar de journalisten die hun werk proberen te doen. Door de Edese Vos provocatie in de schoenen te schuiven, spelen zij een klassieke blame the messenger-kaart. In plaats van het probleem te adresseren – het schenden van de persvrijheid – verlegt men de aandacht naar de boodschapper. Dit getuigt van een oppervlakkig begrip van de rechtsstatelijke principes waarop onze democratie berust.

Journalisten hebben geen provocatie nodig, en zouden die ook nooit nodig moeten hebben, om toegang te krijgen tot openbare bijeenkomsten. Het is ons recht en onze plicht om verslag te doen van wat er in de raad passeert. Dat sommige raadsleden onze inzet nu als provocerend bestempelen, zegt vooral iets over het eigen gebrek aan zelfreflectie en niets over onze werkwijze, die keurig in lijn is met de NVJ Code.

Een patroon van obstakels

Dit incident staat niet op zichzelf. De gemeente Ede kent een verontrustend patroon als het gaat om de omgang met persvrijheid: van het inzetten van een advocaat en zelfs het Openbaar Ministerie tegen een journalistiek medium tot het afschermen van ambtenaren, van het frustreren van journalistiek werk met procedures tot het sneren over journalisten en het achterhouden van informatie. Dit zijn symptomen van een bredere cultuur waarin de lokale overheid de persvrijheid niet serieus neemt. Waarin de macht tegenmacht niet echt tolereert.

College en griffie negeerden eerdere waarschuwingssignalen, zoals de weigering in 2024 van de Edese Vos bij een vergelijkbare bijeenkomst in het park. De directeur van De Hoge Veluwe heeft zelfs publiekelijk aangegeven dat kritische journalisten niet welkom zijn. Toch koos het Edese college er ook nu weer voor om de bijeenkomst op dezelfde locatie te organiseren, zonder garanties voor openbaarheid.

Wie trekt aan de touwtjes?

Het beeld dat nu achterblijft, is onthutsend. Door de eisen van een private organisatie boven democratische principes te stellen, hebben het college en de griffie zichzelf en de gemeenteraad gedegradeerd tot figuranten. Het roept de vraag op wie het in deze casus daadwerkelijk voor het zeggen heeft: de gemeenteraad, het college, of de directeur van De Hoge Veluwe?

Met dit incident is niet alleen de persvrijheid terzijde geschoven, maar ook het imago van Ede schade berokkend. Op social media was de volgende reactie al te lezen: “Ik hoop dat we deze Edese toestanden niet ook in onze gemeente krijgen.” Het is een pijnlijke constatering dat Ede steeds vaker in het nieuws komt vanwege obstructie van journalistiek werk.

Wat moet er nu gebeuren?

Wethouder De Pater heeft aangekondigd dat de kwestie geëvalueerd zal worden en dat de notulen van de bijeenkomst openbaar worden gemaakt. Maar dat is niet voldoende. Deze onaanvaardbare gang van zaken vraagt om structurele maatregelen, waaronder een duidelijk beleid waarin de lokale overheid persvrijheid en openbaarheid altijd waarborgt, ongeacht de locatie van een bijeenkomst.

Ook griffier Gerrit Hagelstein, het Nationaal Park en museumdirecteur Benno Tempel hebben nog opheldering te geven. Hoe kon een private partij de openbaarheid van een raadsbijeenkomst overrulen? En waarom anticipeerden griffie, raad en college niet op het al eerder bekende standpunt van het park?

Het gaat hier om een principekwestie. En, zoals de Nederlandse Vereniging van Journalisten terecht stelt, hier staat persvrijheid op het spel. Ede kan zich niet langer veroorloven om deze fundamentele rechten te ondermijnen. Openbaarheid van bestuur is geen gunst, maar een grondrecht – en het wordt hoog tijd dat de gemeente dit recht eerbiedigt en zich er naar gedraagt.

Dit redactionele commentaar is de officiële stellingname van de redactie van de Edese Vos.