Marc van der Woude
Een stille tocht door het avondlicht, tussen de kunstzinnige woningen van Buitenplaats Koningsweg, op weg naar een oude Duitse vliegtuighangar in het veld. Daar ontvouwt zich het verhaal van een man die dacht alles te kunnen bezitten, en van de boeren die hij van hun land verdreef. Het verhaal van Anton Kröller.
Muziektheater De Plaats schuwt de confrontatie niet. Hun voorstelling Van stof tot stof zet de ‘schepper’ van De Hoge Veluwe neer zoals hij werkelijk was: een sluwe zakenman, gewetenloos en meedogenloos, die land kocht om macht te tonen, boeren dwong te vertrekken, en uiteindelijk zijn imperium verloor aan de schulden die hij zelf veroorzaakte.
Niets is wat het lijkt
Het was eigenlijk de bedoeling deze voorstelling ín het park op te voeren. Maar de PR-afdeling en directeur Seger van Voorst tot Voorst wilden controle over de inhoud, een censuur die de makers weigerden te accepteren. Dus staan ze nu, symbolisch, net buiten de hekken.
Die keuze is extra krachtig door de locatie: een Duitse vliegtuighangar, gebouwd als onderdeel van Fliegerhorst Deelen. De nazi’s vermomden hun vliegveld als een boerendorp om het vanuit de lucht onzichtbaar te maken. Zo is ook deze hangar in de vorm van een boerenschuur opgetrokken. Een plek die schreeuwt: niets is wat het lijkt.
Precies dat echoot door in het verhaal van Anton Kröller. Achter de façade van idealistische natuurbeschermer schuilt de meedogenloze zakenman, de opkoper, de machtsspeler, de oplichter.
De boeren van De Bunt
Het publiek wandelt in stilte het terrein op. Rondom de hangar staan boeren en boerinnen opgesteld als levende standbeelden. Zij verbeelden de boeren van De Bunt, een verdwenen gehucht dat hier ooit lag, waar generaties lang mensen hun leven en werk hadden. Totdat Anton Kröller kwam, hun land opkocht en hen dwong te vertrekken voor zijn grootse plannen. Mensen die misschien een nette prijs kregen, maar nooit om dit lot vroegen. De macht van geld laat weinig ruimte voor vrijwilligheid.
Muziektheater met maatschappijkritiek
Het verhaal begint bij zijn geboorte en weeft onderweg een tweede narratief in: dat van Alfred Nobel, uitvinder van het dynamiet, die zijn negatieve erfenis in iets goeds probeerde om te zetten met de Nobelprijzen. Anton deed dat niet. Hij liet macht en vernietiging achter zonder spijt of verlossing, behalve dan zijn jachtterrein, dat later nationaal park werd. Een park dat natuur terugbracht, maar voortkwam uit machtsmisbruik en onteigening – een erfenis die tot op vandaag voelbaar is in het DNA van het gebied.
Binnenin de hangar, met tribunes aan weerszijden, vertellen vier acteurs in wisselende rollen Kröllers levensverhaal. Geen enkel moment voelt de voorstelling statisch. Steeds weer openen de hangardeuren en klinkt het koor van boeren en boerinnen, als een memento mori dat het ongemak versterkt en de rauwe waarheid blootlegt. De muziek geeft het verhaal soms ruimte om te ademen, maar vaker snijdt de zang er dwars doorheen, recht de pijn in.
Een spiegel voor vandaag
Wat Van stof tot stof zo krachtig maakt, is dat het niet blijft steken in historische reconstructie. Het legt een directe lijn naar nu. Naar mannen als Seger van Voorst tot Voorst, de huidige baron-directeur van De Hoge Veluwe, die volgens de voorstelling in dezelfde traditie staat: autocratisch, controlerend en intolerant voor kritiek. Zijn haat jegens de wolf wordt op hilarische wijze gefileerd. Ook de bekende relatiekaart van het park, waarmee het zijn netwerken en politieke invloed structureert, komt expliciet terug als illustratie van machtspolitiek anno nu.
De makers verwerken zelfs recente artikelen van de Edese Vos over het park, zoals het weren van journalisten bij een raadsbijeenkomst en het wegzetten van kritische media als ‘riooljournalistiek’. De baron wordt neergezet als een eigentijdse echo van Kröller: een man die zijn land als zijn persoonlijke koninkrijk ziet, waarin alleen zijn regels gelden.
Een tocht die schuurt en beklijft
De kracht van deze voorstelling zit in de combinatie van locatietheater, zang, beweging en maatschappijkritiek. In 90 minuten wordt de illusie van verheven landgoed-romantiek genadeloos doorboord. Wat overblijft is een pijnlijke waarheid: niets is wat het lijkt.
“Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren,” luidt de bijbelse spreuk die ook op Kröllers grafsteen prijkt. Van stof tot stof is meer dan theater. Het is een tocht langs macht en misleiding, en een spiegel voor een samenleving die mannen met macht maar al te graag blijft geloven.
Van stof tot stof speelt nog tot en met 6 juli op Landgoed De Hangar in Schaarsbergen. Meer informatie.
Edese Vos
