Nicolaas van Everdingen: Bevragen, rekenen en doen

Waar zou een stad zijn zonder veranderaars – mensen die hun kennis en ideekracht inzetten voor een betere samenleving? Nicolaas van Everdingen was zo iemand. Hij ontwierp het eerste Plushuis in Ede, rekende de energiekosten van Edese nieuwbouw door, protesteerde met spandoek bij de biomassacentrale aan de Geerweg en stelde lastige vragen over fijnstof, warmtenetten en dioxines.

Hij overleed vorige maand en we zullen zijn kennis en betrokkenheid missen. Vanaf het begin was hij op de achtergrond bij de Edese Vos betrokken, als tipgever en onderzoeker in de energietransitie.

Plus op de meter, het kan

In 2009 ontwierp Nicolaas het eerste Plushuis van Nederland. Deze prefab biobased woning, die in 2012 in twee dagen luchtdicht en waterdicht werd gemonteerd in Ede-Zuid, was een voorbeeld van duurzame innovatie. Een Plushuis is een woning met “plus” op de meter: dankzij optimale luchtdichting, ventilatie met warmteterugwinning en een flink pakket biobased installaties biedt zo’n woning een gezond binnenklimaat en minimale milieu-impact. Daarmee zette hij in Ede iets vernieuwends neer.

In de zomer van 2023 startte hij samen met voormalig weerman Gerrit Hiemstra en architect Doeke van Wieren Oarshûs. “Zijn grote droom was om zijn kennis en ervaring toegankelijk te maken voor veel mensen, ook met een beperkt budget,” schrijven ze in een in memoriam. “Huizen bouwen die gezond zijn om in te wonen en tegelijkertijd de wereld zo min mogelijk belasten. Eén van de belangrijkste dingen die we van Nicolaas geleerd hebben, is dat het belangrijk is om goeie mensen te vinden en bij elkaar te brengen. Mensen die wat kunnen en waarop je kunt bouwen.”

Nicolaas stond bekend als iemand die liever rekende dan schreeuwde. Zo analyseerde hij tot op de komma wat een aansluiting op het warmtenet kostte in vergelijking met een warmtepomp. Hij zag hoe projectontwikkelaars in Ede bouwprojecten goedkoop konden realiseren dankzij de “EPC-bonus” – met gevolgen voor bewoners, die vervolgens jarenlang vastzaten aan dure contracten.

Kritiek op het Edese warmtenet

In zijn wijk in Ede-Zuid zag hij de gevolgen van het warmtebeleid. De biomassacentrale aan de Geerweg lag op korte afstand van zijn woning. Nicolaas maakte zich zorgen over de uitstoot van fijnstof, PAK’s en dioxines. In zijn eigen straat telde hij zes gevallen van kanker op veertien huizen. “Nog even en we kunnen hier op wijkniveau een onderzoek starten naar de correlatie tussen dioxines in het bloed en kanker,” schreef hij.

Zijn kritiek op het warmtenet ging verder dan gezondheidszorgen. Hij wees op de gebrekkige flexibiliteit (“Je kunt het niet uitzetten in de zomer, terwijl je dan juist wilt koelen”) en de afhankelijkheid van één leverancier. Ook kaartte hij de lage rendementen van de vaak vochtige houtsnippers aan en maakte hij zich boos over het gebrek aan transparantie. Hij wist precies welke ketels in Ede stonden, welke temperatuur ze bereikten, en wat dat betekende voor de vorming van stikstofoxiden en dioxines.

De uitstootmetingen werden volgens hem keurig van tevoren aangekondigd, waarna de centrales tijdelijk op schoon, droog materiaal draaiden. “Neuzen van buurtbewoners werken niet als ze slapen,” merkte hij op over het gebrek aan effectieve controle op nachtelijke uitstoot. Nicolaas pleitte voor structurele monitoring, online toegankelijk voor alle burgers. “Als je zegt dat je schoon bent, laat het dan ook gewoon zien.”

Hij liet zich ook kritisch uit over particuliere houtstook in woonwijken en pleitte voor strengere regulering. Toen in 2023 journalistiek programma Pointer aandacht besteedde aan de luchtkwaliteit in Ede, leverde Nicolaas een bijdrage aan de uitzending.

Het kan nog goed komen

In het voorjaar van 2024 kreeg Nicolaas de diagnose alvleesklierkanker. Hij zette nog een sponsoractie op voor Swim to Fight Cancer, met zijn team van Plushuis, onder de naam Goede Energie. “Geen bloemen of bezoek aan huis,” schreef hij. “Maar een kaart of donatie wordt zeer gewaardeerd.” Het journalistiek café van de Edese Vos, waaraan hij als deskundige zou bijdragen, moest hij afzeggen.

Op 19 maart 2025 overleed hij. Enkele maanden voor zijn overlijden deelde Nicolaas zijn inzichten nog in de podcast Decide for Impact van Erno Hannink. Daarin vertelt hij over biobased bouwen, systeemverandering, de menselijke maat én zijn vertrouwen dat het nog goed kan komen met de wereld – mits we ons stinkende best doen.