Pointer in Ede: wat heeft het echt opgeleverd?

Deze maand was de pop-up redactie van het KRO-NCRV-programma Pointer in de Regio in Ede. Wat heeft dit concreet opgeleverd aan lokale onderzoeksjournalistiek?

Een maand geleden sprak ik de hoop uit dat het wat reuring zou brengen en dat de landelijke aandacht bepaalde thema’s op scherp zou kunnen zetten. Dat bleek te optimistisch ingeschat. Ede is iets meer in beeld gekomen met thema’s die ook in andere regio’s van Nederland herkend zullen worden, maar de impact van een journalistiek breekijzer heeft het bezoek van Pointer niet gehad.

Nu hadden de journalisten van Pointer wel van tevoren aangegeven dat ze maximaal vier verhalen uit onze regio een landelijk bereik wilden geven. Maar het was niet duidelijk dat dit vier korte items van iets meer dan 10 minuten op NPO Radio 1 zouden worden. Deze uitzendingen vonden bovendien plaats op zondagavond om half acht, het moment dat half Nederland gewoontegetrouw voetbal zit te kijken. Geen primetime in de spits, dus helaas niet het moment om journalistieke impact te maken.

Dat veel tips en input van burgers onbenut zou blijven, was ook bekend. “Een luisterend oor betekent niet dat een onderwerp dan ook wordt uitgezocht en in de uitzending komt,” waarschuwde Pim Peterse, coördinator van de pop-up redactie, vorige maand al. De briefjes met aangedragen onderwerpen werden wel in de etalage van het winkelpand in de Grotestraat gehangen. Ze geven een aardige indruk van wat Edenaren zoal bezighoudt, hoewel de meeste kwesties lokaal al wel bekend waren.

Hoe 640 uren 40 minuten werden

Maar toch… als je met vijf journalisten uit de Randstad in Ede neerstrijkt, en vier dagen per week, een maand lang, een pop-up redactie bemenst… daarvoor een winkelpand afhuurt en flink wat reuring op social media creëert, dan verwacht je daar journalistiek toch wat meer van. Dat is 640 uur onderzoek en productie die je tot je beschikking hebt. Maar wat is de uiteindelijke oogst: 4x 10 minuten radio en een paar artikelen bij Omroep Gelderland en Bureau Spotlight met een samenvatting van diezelfde 10 minuten.

De reportages waren geen toonbeeld van diepgravende journalistiek en vatten de kwesties op hoofdlijnen samen, gelardeerd met wat gesprekjes uit het veld. Het was eigenlijk verslaggeving uit de regio, geen onderzoeksjournalistiek. Pointer heeft niets boven water gekregen wat niet allang bekend was. Het programma deed dunnetjes over wat lokaal-regionale journalisten, onderzoekers en columnisten al lang en breed hadden geschreven.

Pointers eerste uitzending ging over de World Food Experience. Wethouder Leon Meijer en tegenstander Erik Wesselius mochten beiden een eitje leggen over de uitspraak van de Raad van State. De tweede uitzending ging over de Enka-smeerpijp die gif in de Nederrijn bij Wageningen loost en waar Wageningers de argumenten uitwisselden die ook al in het dossier van De Gelderlander stonden.

De derde uitzending ging over de luchtkwaliteit in Ede. Dit was nog de meest interessante omdat de journalist veel scherper in het gesprek zat dan wethouder Arnold Versteeg. Versteeg bleek, ondanks het gegeven dat Edenaren gemiddeld een jaar eerder dood gaan door fijnstof, opmerkelijk coulant naar particuliere houtstokers. Een radio-interview van drie kwartier met bewoner Nicolaas van Everdingen die fijnstoffilters in zijn woning had laten installeren, werd door Pointer teruggesneden naar anderhalve minuut. Heel gangbaar in radio en televisie, maar je mist dan wel een kans om verdiepende journalistiek te brengen. De opgenomen gesprekken met inwoners hadden ook integraal online kunnen worden gezet. De vierde uitzending ging over Parenco in Renkum.

‘Geen lokale kennis nodig, hoor’

Had Pointer dit beter kunnen doen? Al in een vroeg stadium hebben we Pointer aangeboden om samen te werken en onze lokale kennis en netwerk in te brengen. De Edese Vos zag het wel zitten om dagelijks verdiepende artikelen te publiceren rond de vier hoofdonderwerpen. Zo bouw je lokaal meer momentum en impact op. De tips van inwoners hadden we dan goede follow-up kunnen geven. Maar daar had Pointer geen belangstelling voor.

Na de eerste uitzending over de WFE stuurde ik Peterse toch nog maar even een sms. “Gaan jullie de WFE nog verder uitdiepen, of was dit het? Komt er nog een vervolg op?” “Natuurlijk,” antwoordde Peterse. “Dit is het startpunt.” Maar op welke subonderwerpen Pointer dan zou door rechercheren, wilde hij niet kwijt. Redactiegeheim. Hij zat ook niet op afstemming met lokale journalisten te wachten, en was niet geïnteresseerd in de research die de Edese Vos al op de plank had liggen. Ze konden het zelf prima aan. Maar Pointer is niet verder gekomen dan dit ‘startpunt’.

Intussen werd wel een ‘impact producer’ van de centrale redactie uit Hilversum ingeschakeld. Deze lanceerde een betaalde campagne op Facebook om tips op te halen. Hier werd nauwelijks op gereageerd. Een gevatte inwoner wees Pointer er fijntjes op dat ze ook gewoon even op Ede Dorp konden kijken. De impact producer benaderde tevens allerlei lokale ondernemers in het centrum of ze alsjeblieft een flyer van Pointer voor hun raam wilden plakken om mensen naar het winkelpand te sturen.

Dat de deur in Ede niet werd platgelopen, constateert Pointer ook in haar eigen evaluatie. Dat ligt volgens de makers aan “de bewoner van de Veluwe die terughoudender en behoudender lijkt te zijn. Terwijl we in Almelo en Heerlen veel contact hadden met georganiseerde burgers: we zaten meerdere keren met complete delegaties van actiegroepen aan tafel, spreken we in Ede vooral met toevallige passanten.” Volgens commentator Rik Bronkhorst van Omroep Gelderland komt dat doordat “Edenaren minder goed georganiseerd zijn. Er moet veel gebeuren om de bewoners op de barricade te krijgen.”

Het programma prijst haar eigen bereidheid tot samenwerking en follow-up. Tja. Je kunt wel roepen dat je journalistiek wilt maken vanuit wat inwoners aandragen, maar als je in de praktijk niet met lokale spelers wilt samenwerken, is dat wel een dissonant. Misschien gaat het dan toch meer om je eigen programma?

Een riante subsidie van het SVDJ

ReportersNL, zoals dit onderdeel van Pointer Radio heet, ontving van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek een subsidie van € 115.500 voor dit regionale ‘onderzoeksjournalistieke’ project. De pop-up redactie doet in totaal zes regio’s aan, dus voor Ede kom je dan op een overheidsbijdrage van € 19.250. Voor in totaal 40 minuten radio met een samenvatting van wat we lokaal allang weten. Is dit een effectieve investering in lokale onderzoeksjournalistiek? Hoe versterkt en dient dit de lokale onderzoeksjournalistiek die er al in Ede is? Ik werp de ongemakkelijke vragen maar even op.

Wat is mijn conclusie van de Pointer pop-up redactie? Om het met een in Ede bekende uitdrukking te zeggen: ‘veel geblaat, weinig wol.’ En misschien hadden de nuchtere Edenaren dat wel door.

Naschrift 21 maart: De Edese ervaring staat niet op zichzelf. Pointer meldde over de pop-up redactie in Heerlen dat deze “in nauwe samenwerking met de redactie van Dagblad de Limburger” plaatsvond. Twee onderzoeksjournalisten van De Limburger gaven aan hierover niet te zijn geïnformeerd. “Wij lazen ook dat we blijkbaar een partner van Pointer zijn.” Er is in de praktijk nauwelijks samengewerkt. Wat Pointer in de regio ‘ontdekte’ was al 2 jaar bekend en door lokale onderzoeksjournalisten uitgezocht. Pointer vatte die dossiers samen voor haar uitzending.

Woon je in Ede en heb je tips gegeven aan Pointer of meegewerkt aan de ‘onderzoekstafels’ of een uitzending? Laat ons weten wat je ervaringen zijn. Nu de stofwolk van Pointer weer is neergedaald, werken wij in alle rust verder aan lokale journalistiek die wat dieper graaft. Mail ons dus gerust je tips.