Marc van der Woude
“Veel mensen ervaren een gevoel van machteloosheid. We mogen eens in de vier jaar stemmen, maar er tussenin hebben we eigenlijk geen invloed. Dan bepalen politici, ambtenaren en deskundigen wat er gebeurt.”
Aan het woord is filosoof-socioloog Gabriël van den Brink. Op de meet-up van Pointer in de Ericakerk in Ede spreekt hij vanavond zo’n 40-50 mensen toe over een belangrijk thema: de kloof tussen politiek en burger. “Bestuur is een professie, maar we worden eigenlijk helemaal niet bestuurd. Er is niemand die richting geeft, er wordt alleen op de winkel gepast. De vele crisissen die we nu hebben laten zien dat er iets aan de hand is.”
Een diepere analyse hiervan geeft hij in zijn meest recente boek ‘Ruw ontwaken uit een neoliberale droom.’ De christen-democratie en de sociaal-democratie hebben het volgens Van den Brink laten afweten en zijn volledig meegegaan in het neoliberale denken, zonder noemenswaardig tegenwicht te bieden. Marktwerking is als oplossing voor alle problemen omarmd. Daardoor hebben we nu drie problemen in Nederland, en die hebben te maken met (gebrek aan) balans. De balans tussen:
1. Collectieve en individuele belangen
Deze is doorgeslagen naar individualisme. Dan zeggen bestuurders van bedrijven en politici als ze iets doen wat moreel niet klopt: “Maar het mag toch volgens de regels?” Alsof dat de nieuwe moraal is en je geen verantwoordelijkheid voor het collectief draagt. Van den Brink refereert aan de globalisering waardoor de kloof tussen arm en rijk is toegenomen. “Om uit ons gevoel van machteloosheid te komen is het nodig dat we sociale duurzaamheid weer omarmen,” zegt hij.
2. Korte en lange termijn
Politici denken meestal niet verder dan vier jaar, het is zeldzaam als er lange termijn plannen worden gemaakt. Je ziet dit denken ook in de media, stelt Van den Brink. “Dan gaat het om kijkcijfers en clicks. Ook dat is korte termijn denken. Boeren zijn ook in zo’n korte cyclus gevallen.” Hij roept op om natuurlijke duurzaamheid te organiseren als lange termijn investering.
3. Innovatie en traditionele waarden
Hiermee verwijst hij naar de Biblebelt en noemt onder meer de zondagsrust als levenskwaliteit. “Ik noem dit culturele duurzaamheid. In ondernemen wordt veel nadruk gelegd op innovatie, vooruitgang, maar het is teveel een creatieve destructie geworden. Ook hier moeten we de balans weer vinden.”
Het gesprek tussen politiek en burgers kan volgens Van den Brink hersteld worden als er werkelijk en met respect naar elkaar wordt geluisterd. Daarvoor is een gemeenschappelijke agenda nodig die over deze hoofdthema’s gaat, en waarin een taal wordt gevonden om elkaar te begrijpen. Hij vindt dat we het maatschappelijk gesprek beter eerst over gedeelde waarden kunnen voeren dan te snel in te steken op instrumentele oplossingen voor problemen.
Overheid en burgers hebben beide een verantwoordelijkheid. Ze moeten willen samenwerken aan een betere toekomst, en beide volop hun verantwoordelijkheid en rol in de samenleving serieus nemen. Gelijkwaardigheid is daarbij het uitgangspunt: beide partijen dienen elkaar te respecteren en zich als gelijkwaardige partners te zien in het gesprek. Zo kan de machteloosheid worden overwonnen.
Wil je hier verder over doordenken? Kijk dan dit gesprek met Van den Brink in het TV-programma De Nieuwe Wereld.
Gastauteur
M.i. is het grootste probleem dat er soms nog wel gepraat wordt, maar dat je vervolgens als burger ervaart dat er echt niets mee gedaan wordt.
En in de RES bijeenkomsten was het nog een tandje erger: als je tegen windmolens was, werd je ongegeneerd het woord ontnomen. Met als enige argument: “dat is niet aan de orde, we praten hier over hoe en waar we ze gaan realiseren”…
Dan ga je liever naar een testbeeld zitten kijken, dat is dan nuttiger (voegt ook niets toe, maar scheelt de ergernis).
‘Het gesprek tussen politiek en burgers kan volgens Van den Brink hersteld worden als er werkelijk en met respect naar elkaar wordt geluisterd. Daarvoor is een gemeenschappelijke agenda nodig die over deze hoofdthema’s gaat, en waarin een taal wordt gevonden om elkaar te begrijpen. Hij vindt dat we het maatschappelijk gesprek beter eerst over gedeelde waarden kunnen voeren dan te snel in te steken op instrumentele oplossingen voor problemen’
Gedeelde waarden zoeken is natuurlijk de beste basis en eerste stap. Maar vergeet niet hoe diep en langjarig de zaken al scheef zitten, als het gaat om inclusiviteit met name op het gebied van vrouwenrecht, mensen van kleur en op het gebied van gender. Koloniaal en patriarchaal gedrag zijn diep verankerd, ook bij (mensen binnen) de overheid. Daarom heb ik begrip voor organisaties die de harde schreeuw soms nog prevaleren boven een voorzichtige dialoog. Ik ben benieuwd hoe Van den Brink hier tegenaan kijkt.