Een ’tempel’ voor Helene is misplaatste citymarketing

De gemeente Ede heeft grootse plannen voor Artbase, een museum in de Frisokazerne ter ere van en geïnspireerd op kunstverzamelaar Helene Kröller-Müller. Is dit werkelijk een goed idee en past het wel bij Ede?

Zo op het eerste oog is het een sympathiek voorstel. Want zonder Helene Kröller-Müller en haar man Anton zouden we in de gemeente Ede geen Kröller-Müller Museum hebben gehad. Een museum met een geweldige collectie in een mooi gebouw, gevestigd naast een fantastische beeldentuin. En dat allemaal gelegen in de mooie omgeving van de Hoge Veluwe.

Het Kröller-Müller is een museum van internationale allure dat erg veel bezoekers trekt uit binnen- en buitenland. Het is aan de bevlogenheid, de liefde en gevoel voor kunst en doortastendheid van Helene te danken dat wij van het museum met al die toonaangevende kunstwerken kunnen blijven genieten.

Het spreekt ook voor zich dat iedere gemeente culturele voorzieningen zoals musea, theaters en bibliotheken nodig heeft. Cultuur is een belangrijke indicator van beschaving voor elke samenleving. Een goede zaak dus dat de gemeente Ede daar oog voor heeft.

Toch vind ik de grootse plannen voor Artbase, in mijn beleving een soort ’tempel’ ter ere van Helene Kröller-Müller, geen goed idee. Sterker nog: ik vind het een misplaatst project. Daar heb ik drie argumenten voor.

1. Culturele mismatch

De combinatie tussen Artbase en het World Food Center (de Experience is inmiddels gelukkig buiten beeld) lijkt een culturele mismatch te zijn. Terwijl Artbase de kunst en het leven van Helene Kröller-Müller wil belichten, is het World Food Center gericht op voedsel. Het enige verband lijkt het schilderij ‘De Aardappeleters’ van Van Gogh te zijn, dat echter in het Kröller-Müller Museum op de Hoge Veluwe hangt. Ik vraag me af of deze twee uiteenlopende onderwerpen elkaar echt kunnen gaan versterken.

Daarnaast vermoed ik dat maar een zeer beperkt aantal kunstliefhebbers belangstelling heeft voor het leven van Helene Kröller-Müller. Helene was immers ‘slechts’ verzamelaar en bracht zelf geen kunst voort. Voor kunstliefhebbers valt er dus bitter weinig te zien, en degenen die wel interesse in het leven van Helene hebben zullen ongetwijfeld al een boek over haar hebben gelezen.

2. Dubieuze geschiedenis

Het leven van Helene Kröller-Müller heeft een donker randje, met haar bewondering voor Adolf Hitler en de betrokkenheid van sommige familieleden bij de NSB. Huisvriend Sam van Deventer collaboreerde in de Tweede Wereldoorlog met de Duitsers.

Helene wordt in verschillende boeken afgeschilderd als een soort heilige wiens voornaamste levensdoel was om de Nederlandse bevolking een heel fraai museum na te laten. Moeder Theresa en Florence Nightingale zijn er niets bij als je het allemaal mag geloven. De door Eva Rovers geschreven (wetenschappelijke) bibliografie ‘De eeuwigheid verzameld’ geeft een genuanceerder beeld.

Zijn het college en de gemeenteraad van Ede niet bekend met de dubieuze kanten van Helene en Anton? Na een bezoek aan het Kröller Müller Museum en het lezen van de meer populaire (kunst)boeken is het beeld misschien wat te roze gekleurd. Hoe zit het met ambtenaren en/of leden van de projectgroep Artbase – hebben zij zich grondig in haar leven verdiept? Waarom dan zo’n beladen culturele bestemming voor de Frisokazerne?

Een ‘tempel’, specifiek voor Helene, in de buurt van het Airborne Monument op de Ginkelse Heide, de militaire begraafplaatsen in Oosterbeek en Rhenen en de John Frostbrug in Arnhem geeft toch te denken. Dat is zo ongeveer hetzelfde als het plaatsen van een standbeeld van Michiel de Ruijter op Curaçao. Ik mis wat gevoel voor context.

3. Geen toegevoegde waarde

Het Kröller-Müller Museum in Otterlo trok vorig jaar 275.000 bezoekers. Is er voldoende interesse om Artbase als een afzonderlijke culturele bestemming te rechtvaardigen? Ik betwijfel dat.

Je hebt op fietsafstand van Ede een groot aantal musea met mooie collecties. Denk aan het Openlucht Museum in Arnhem, Museum Hartenstein, de twee Gemeentemusea in Arnhem, het Coda in Apeldoorn, het Veluws Museum in Nunspeet, de exposities in Kasteel Doorwerth, het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo, het Speelautomatenmuseum in Bennekom en uiteraard het Kröller-Müller Museum.

Ook Ede zelf heeft al een museum: het Historisch Museum Ede. Dit museum is echter ondergebracht in een bovenzaal van Cultura en de collectie lijkt voor een plaats met 125.000 inwoners beschamend dun. De vraag rijst dan: is het nodig om voor 7,5 miljoen euro een nieuw museum te bouwen?

Op zich zou de Frisokazerne wel een mooie plek zijn voor een museum dat er (nationaal) ook echt toe doet. We leven hier in één van de mooiste streken van Nederland en er is vast door talloze kunstenaars veel mooi werk gemaakt dat een plaatsje mag krijgen. Daarnaast hebben Nederlandse musea en de Dienst Cultureel Erfgoed nog veel kunst in depot, en heeft buurgemeente Renkum nog geen vaste plek gevonden voor de zeer omvangrijke collectie Pim Kwak.

Toch kiest de gemeente voor Artbase en Helene Kröller-Müller. De reden is volgens mij dat men hoopt dat Artbase een graantje kan meepikken van de grote bezoekersaantallen die het Kröller-Müller trekt. Het is echter twijfelachtig dat Artbase (en het WFC-terrein) de benodigde bezoekers gaat trekken om uit de rode cijfers te blijven.

Het kost flink wat tijd om van Artbase naar het Kröller-Müller (en omgekeerd) te komen. Een bezoek aan het Kröller-Müller vraagt al een dagdeel, en als je ook nog de beeldentuin en het jachtslot Sint Hubertus bezoekt of wilt rondfietsen op de Hoge Veluwe, ben je makkelijk een hele dag kwijt.  Alleen met grote camera’s gewapende groepen Japanners, Amerikanen en Chinezen zullen ertoe in staat zijn het Kröller-Müller en Artbase op één dag te bezoeken, als ze dat al willen.

Bert van der Meiden woont in Ede Noord en werkte als organisatieadviseur bij de Rijksoverheid. Hij is verknocht aan de Edese natuur en is een hartstochtelijk kunstliefhebber.

LITERATUUR

• Kröller-Müller, honderd jaar bouwen en verzamelen van R.W.D. Oxenaar en anderen 1988
• Kröller-Müller Museum, geschreven door de staf van het museum 1985
• Kröller-Müller, de geschiedenis van een cultureel levenswerk van Sam van Deventer 1956
• De eeuwigheid verzameld van Eva Rovers (over Helene Kröller-Müller)
• Leven op krediet van Ariëttte Dekker (over Anton Kröller)
• De vertrouweling van Ariëtte Dekker (over Sam van Deventer)

Waardeer dit artikel met een donatie