Allard Bijlsma
De eerste reacties op het nieuwe station Ede-Wageningen waren niet allemaal positief. Veel van wat nu als probleem wordt gezien had eenvoudig kunnen worden voorkomen. Door betere communicatie en door te leren van de principes van ‘De Gezonde Stad’.
In de sociale geografie is het begrip ‘De Gezonde Stad’ in opkomst. Het idee is dat de stad waar je woont je moet voorzien van een ‘gezond milieu’, ‘gezonde buitenruimte’, ‘gezonde mobiliteit’, een ‘gezonde bebouwde omgeving’ en ‘gezonde gemeenschap’.
In 2022 kwam het adviesbureau Arcadis hiervoor met een ‘Gezonde Stad Index’. Daarin is heel nauwkeurig te zien hoe je als stad ‘gezond’ wordt. Wil je dat als stad bereiken, dan zal je voortdurend met de bewoners ervan in gesprek moeten gaan. En praten, dat doet men in Ede niet veel.
Als direct omwonende (ik woon aan het Noordplein) krijg ik met enige regelmaat dubbele A4-tjes van de gemeente en van EdesPoort in de brievenbus, waarin precies vermeld staat wat er wanneer gaat gebeuren. Ook zijn er informatie-avonden, waar je na een Powerpoint-presentatie een vraag mag stellen.
Er is echter nog nooit met mij gepraat over mijn ‘gevoelens rond veiligheid’, ‘bereikbaarheid’, ‘overlast in de nachtelijke uren’, ‘inrichting van het gebied’, ‘groene en koele looproutes’, ‘veilige fietsroutes voor schoolgaande jongeren’, ‘het levensgenot van de vele ouderen die hier wonen’, ‘aanpak van zwervers die rond je pand slapen’ en de tientallen andere dingen die mij bezighouden.
De enige enquêtes die ik online krijg, zijn van EdesPoort, die wil weten of de bouw-app goed bevalt, of drie korte vragen over het ervaren van mogelijke geluidsoverlast.
Denken vanuit het principe van ‘Positieve Gezondheid’
In januari mocht ik aanschuiven bij een groep mensen, die bezig is samen een nieuwe duurzame wijk te creëren in Wolfheze. De bewoners zijn al geselecteerd en elke maand zitten ze bij elkaar en praten met elkaar over waar ze samen naartoe willen.
Met een professionele coach werden de zes pijlers van het spinnenweb van ‘Positieve Gezondheid’ (iPH) in kleine groepjes besproken. Al pratende passeerden tientallen onderwerpen, zoals: ‘je gezond voelen’, ‘kunnen omgaan met verandering’, ‘serieus worden genomen’, ‘erbij horen’ en veel meer de revue.
De ene bewoner wil in de avonduren rust in zijn woonomgeving en de andere misschien juist een leuke buurtactiviteit. De ene wil een brede ontsluitingsweg, de andere liever een 30 km-zone. Door daar onder begeleiding van een coach over te praten, leer je je eigen grenzen te bepalen, maar kun je ook beter inschatten hoe je medebewoners hier (straks) in staan. Iedereen heeft een andere mening, maar uiteindelijk moet je het met elkaar doen.
Het goede is ook dat je op deze manier ook voor jezelf uitvindt wat je mening is over thema’s. Je kunt niet alleen ‘voor’ of ‘tegen’ iets zijn. Je leert je ook een mentaal beeld te vormen van hoe het er zal gaan uitzien. Belangrijk is ook dat iemand met verstand van zaken grenzen kan duiden. Je kunt natuurlijk van alles willen, maar veel zaken liggen wettelijk vast. Als je dat vooraf weet, loop je tegen minder teleurstellingen aan.
Steeds meer steden in Nederland werken actief aan de pijlers van een gezonde stad. Het principe van ‘Positieve Gezondheid’ wordt al uitgebreid ingezet in de gezondheidszorg en in steeds meer bedrijven.
De nieuwe Omgevingswet
Per 1 januari 2024 is de nieuwe Omgevingswet in werking getreden. De Omgevingswet stimuleert gemeenten om tijdig extra aandacht aan participatie te besteden bij vraagstukken over de fysieke leefomgeving. Door de zogenoemde kennisgevings- en motiveringsplicht zijn overheden ook verplicht dergelijke participatie in te richten.
In het kader hiervan heeft de gemeente Ede groepjes bewoners gevraagd hoe zij denken over participatie van de bevolking binnen het gemeentelijke beleid. Ik heb hier ook aan deelgenomen. Ondanks de goede bedoelingen, bleek het al snel te gaan om het meedenken over het proces en niet over concrete issues die in Ede spelen. De gemeente voldoet straks prima aan de eisen, zoals gesteld in de Omgevingswet, maar dat wil nog niet zeggen dat de bewoners zich gehoord voelen.
In het boek ‘Gezonde Stad’ van Horstman en Knibbe (2022) is te lezen hoe je zo’n participerend mechanisme in gang brengt. Het gaat niet alleen om beleid maken, maar bewoners willen zich ‘thuisvoelen’, elkaar ‘ontmoeten’, ‘de publieke ruimte verbeteren’, dagelijks kunnen ‘bewegen’ door de stad en willen dat planmakers zich ‘verantwoorden’.
Bewoners voelen zich nogal eens gemarginaliseerd en wil je dat doorbreken, dan vraagt dat van de organisaties speciale vaardigheden. In elke buurt wonen professionals die vaak meer weten dan een projectleider van de gemeente. Praat met deze mensen en luister naar hun ideeën. Elke bewoner is een expert op het gebied van het eigen woongenot. Laat ze hun zegje eens echt doen, zonder dat alle grenzen al vooraf zijn bepaald.
Participatie: waar gaat het mis in Ede?
Precies hier gaat het mis in Ede. Plannen worden heel lang intern gehouden, daarna over de schutting gegooid, voorzien van veel ambtelijke tekst en veelal onleesbare tabellen en kaartjes. Er volgt een informatie-avond en daarna kun je alleen nog een zienswijze indienen of bezwaar maken.
Vaak geeft een communicatief onervaren gemeente-ambtenaar de presentatie, die soms zo slecht is, dat je niet weet waar je moet kijken. Hierdoor worden verwachtingen niet getemperd, vooroordelen niet weggenomen en krijg je een reeks van negatieve reacties op elk plan, via vooral social media.
Ik post wekelijks artikelen over planologische ontwikkelingen op de Atlas van Ede en weet soms niet wat ik lees. Vaak blijkt dat het plan helemaal niet helder is gepresenteerd en dat lokt dan vaak onterecht felle reacties uit. Het vertrouwen in wat de gemeente doet lijkt laag en dat komt vooral omdat bewoners zich niet gekend voelen. Terwijl dat dus helemaal niet nodig is.
Op de website Atlas van Ede heb ik een aantal zogenaamde ‘planologische missers’ in Ede beschreven. Soms zitten de missers hem niet in de beslissing op zich, maar puur in de communicatie er omheen. En daar kun je gewoon iets aan doen.
Elke bewoner heeft angsten als er iets groots voor de deur staat te gebeuren. Elke bewoner baalt als hij zijn of haar fiets ineens binnen moet stallen en erachter komt dat dat dagelijks 2×7 minuten extra tijd kost. Natuurlijk is het niet leuk als je (tijdelijk) ver moet omlopen om bij het station te kunnen komen.
Drukte op station Ede-Wageningen. Foto’s: Matthijs Hoogenboom.
Door met hem en haar echt te gaan praten, bij voorkeur onder leiding van een professionele coach, is het mogelijk de abstracte plannen terug te brengen tot de essentie van alle dag: ‘reizen via het station’, ‘je boodschappen kunnen doen’, ‘je veilig voelen ’s avonds in de spoortunnel’, ‘je zware kinderwagen omhoog kunnen krijgen’, ‘dankbaar zijn dat we zo’n mooi station hebben nu’, ‘weten dat iets tijdelijk is’, ‘ontdekken dat wat jij fijn vindt niet perse voor een ander zo hoeft te gelden’ en nog tientallen andere gedachten en meningen. Al deze aspecten kunnen bijdragen aan een eigen positieve gezondheid.
Hoe nu verder?
Veel van de nu gesignaleerde problemen rond het station zullen in de loop van 2025 wegvallen, als het Noordplein klaar is. Daar is dan weer een kiss-and-ride, daar kunnen dan weer 1800 fietsen onbetaald geplaatst worden en de Westtunnel zal gereed zijn, waardoor looproutes worden hersteld. Ook de kortere looproute naar de ENKA-buurt is dan wel weer open en de omgeving is vast mooi ingericht met bomen en ander groen.
Voorlopig is het kwaad echter geschied: reizigers en bewoners hebben zich niet gehoord gevoeld, hebben de ‘omklap’ niet goed kunnen inschatten en zijn niet blij met een kaartje ‘Uw fiets staat verkeerd’ aan hun fiets.
EdesPoort doet echt zijn best knelpunten op te lossen, maar die waren bijna allemaal vooraf al bekend en via diverse kanalen gecommuniceerd. De belangen van een bouwconsortium en omwonenden zijn gewoon niet hetzelfde. Dat had de gemeente beter moeten aanvoelen en ze had moeten opkomen voor de eigen bewoners.
Het draaiboek lijkt heilig, terwijl voor veel issues die nu spelen simpele oplossingen bekend waren. Men spreekt al over ‘handhaven’, alsof het de bewoners zijn die iets fout doen. Heel langzaamaan verdwijnen nu de gele hesjes rond het station, want EdesPoort en de gemeente denken dat iedereen na twee weken wel bekend is met het nieuwe station.
Ik sta dagelijks een half uurtje bij de Keetmolenweg en wijs daar verdwaasd kijkende reizigers met soms grote koffers de weg naar het station. En daar zitten ook diverse bezoekers van het gemeentehuis bij, die zittend op hun OV-fiets geen idee hebben waar ze heen moeten. Leg iemand van buiten Ede maar eens uit hoe je weer bij de fietsenstalling komt. Men zegt ‘er staan bordjes’, maar wie iets begrijpt van de loop- en fietsroutes vanaf de noordkant, is een genie.
’s Avonds laat kijk ik uit mijn raam over het Noordplein, wat nu een zandvlakte is geworden en zie in het midden daarvan in het duister cafetaria Kapa Docie liggen, die heldhaftig stand denkt te houden tegen de veranderingen hier, maar onbedoeld het symbool is geworden van alles wat hier is misgegaan.
MEER INFORMATIE: - ‘De Gezonde Stad’, K. Horstman & M. Knibbe, 2022, ISBN: 978-94-93127-21-0 - Arcadis Gezonde Stad Index - Website Positieve Gezondheid - Atlas van Ede: De Gezonde Stad
Edese Vos
Jurre van Breugel
Marco te Brömmelstroet
Aardig betoog. De omgevingswet is echter niet in 2023 maar pas dit jaar per 1 januari in werking getreden.
Dank, is aangepast.
Er lopen in het stuk verschillende dingen door elkaar, waardoor het lastig is om de kern van het betoog te vatten.
Allereerst, het voorbeeld van het stationsproject vind ik niet passen. Alsof een groep techneuten uberhaupt gaat over overlast van zwervers en sociale veiligheid. Bovendien, wat er al ligt is heel aantrekkelijk en wordt straks in 2025 veel beter aangesloten op de bestaande stad. Het is nog even geduld hebben maar wees blij dat je niet bij Amsterdam Centraal (sinds 2004 in verbouwing en in 2030 klaar) of Arnhem Centraal (20 jaar verbouwd) op de trein moet stappen. Er is heel goed nagedacht over de fasering en nu vlak na de omklap even wennen.
Verder snap ik het punt over de gezonde stad en participatie niet. De bomen op het Noordplein blijven toch grotendeels intact? Als iets nieuw is ben je 10 jaar verder voordat je grote bomen hebt.
En over participatie zou ik adviseren om het ook eens van de andere kant te bekijken. Noem mij een concreet plan waar het door participatie beter is geworden in Ede? En noem de Parklaan alsjeblieft niet! Die had er namelijk al 5 jaar gelegen met veel minder overlast tot gevolg als een groep milieuridders het niet had gedwarsboomd. Nu heb je een route waar je alsnog in de file staat.
@Jan Edens: Je werpt een interessante vraag op: worden grote projecten door participatie beter of slechter?
Allard zal waarschijnlijk zelf nog reageren, maar ik haak er even op in omdat ik met het thema ‘frustratie in de burgerparticipatie’ bezig ben.
Vroeger werkte ik voor Movares, het ingenieursbureau dat toevallig ook tekende voor het eerste ontwerp van Ede-Wageningen: https://architectenweb.nl/nieuws/artikel.aspx?id=39529. Er zat altijd wat spanning tussen de ideeën van architecten en gebruikers, maar voor een functioneel station is het wel belangrijk die goed op elkaar te laten aansluiten.
Gisteren hoorde ik een interview met stedenbouwkundige Riek Bakker, die met haar team onder meer Leidsche Rijn, de grootste Vinex-wijk van Nederland, ontwierp. Zij zweert bij participatie en dat projecten daar veel beter van worden: https://issuu.com/leidscherijnmagazine/docs/lrm_30_def_online/s/27140363.
De vraag die Allard opwerpt is: wat voor participatie is daarvoor nodig? Het lijkt erop (maar zet daar gerust je perspectief tegenover) dat wat in Ede participatie wordt genoemd vaak een ‘moetje’ en ‘zenden’ is, waarbij ‘de input wordt meegenomen’, maar er geen doorlopend gesprek met gebruikers en omwonenden plaatsvindt, en nauwelijks iteratief wordt gewerkt. Zo’n participatie is wat anders dan een milieugroep die op één issue een project blokkeert of uitkleedt.
Bij Movares werd door de ’techneuten’ wel eens gemopperd dat projecten door participatie duurder uitvielen, maar je kunt evengoed redeneren dat de projecten niet door goede participatie duurder werden, maar door gebrekkige participatie of het geheel ontbreken ervan, want juist daardoor kwamen mensen in verzet.
In de start-up techwereld is het al in een vroege fase en tijdens het gehele ontwikkelproces betrekken van de echte gebruikers goed ingeburgerd door feedbackloops in te bouwen en dat leidt aantoonbaar tot betere producten.
Tja, participatie positief of negatief? Ik denk dat je dan moet bekijken of de persoon of organisatie mee doet in het participatieproces voor het algemeen belang of voor een privé belang. Milieugroepen doen mee voor het algemeen belang, want het is hun doel om de negatieve impact op de natuur van grote infrastructurele projecten zo veel als redelijkerwijs mogelijk is te compenseren. Door bij voorbeeld te eisen dat er eenzelfde aantal bomen van voldoende omvang worden teruggeplaatst, waar door de aanleg van een weg bomen moeten verdwijnen. Dat is dus eerder ‘aankleden’ dan ‘uitkleden’.
Participatie werkt ook goed als aan gebruikers van een fietsroute om suggesties voor verbetering wordt gevraagd zoals is gebeurd bij de aanleg van het Pico Bello pad.
Participatie wordt als negatief ervaren als er alleen maar een kant en klaar voorstel wordt gepresenteerd, waar geen millimeter meer van kan worden afgeweken. Maar dat mag dan ook geen participatie heten, maar info-bijeenkomst.
De kern van mijn betoog is, dat je als bestuurder gebruikers en direct omwonenden van een groot infrastructureel project, moet meenemen in het ontwerp en de besluitvorming. Wat jij niet als de taak van de (landschaps)architect vindt, is dat nu exact wel. Alle punten waar nu kritiek op is, staan uitgebreid beschreven in het plan. Wat je oplevert moet onderdeel zijn van wat men dus De Gezonde Stad noemt.
Daarbij gaat het niet om de 10 oude bomen die op het Noordplein blijven staan, maar om een reeks van zaken die het leven van alledag bepalen. Daarbij is veiligheid van belang, maar ook beschutting en bereikbaarheid en of je het station ‘mooi’ vindt en er trots op kunt zijn dat als je iemand bij de kiss-and-ride ophaalt, dat die persoon zegt” “zo he, jullie hebben een mooi station gekregen.”
Een deel van wat ik beschrijf valt onder ‘wennen’, maar ik noem ook zaken die helaas vallen onder ‘permanent’. Juist die zaken moeten nu nogmaals ter sprake gaan komen en daar moet bij gekeken gaan worden of daar een oplossing bij mogelijk is. Maar ook binnen het ‘wennen’ zijn genoeg zaken te zien die echt voorkomen hadden kunnen worden of alsnog kunnen worden aangepast.
Ik hoop dat dit artikel een lans breekt voor het op gang brengen van echte bewonersparticipatie; niet omdat het moet, maar omdat dit een zo goed mogelijke leefbaarheid oplevert van in dit geval de gebruikers van het nieuwe station. We kijken dan straks misschien heen door de lelijke metalen afdekking, die de eerst zo prachtige houten constructie van ons afschermt, terwijl we een echte oplossing zoeken voor mensen die slecht ter been zijn en sinds een aantal weken het station helaas moeten mijden (door angst dat de lift het weer niet doet) en zich in De Klomp op het station laten afzetten.