Hoe zorgen we ervoor dat kinderen weer zelf naar school kunnen?

Kinderen vanaf 8 jaar moeten zelfstandig en veilig met de fiets naar school kunnen gaan. Een ruime meerderheid in de Edese gemeenteraad vindt dat dit de norm hoort te zijn voor veilige schoolroutes. Hoe denken basisscholen hierover?

Vanaf 8 jaar zelfstandig en veilig met de fiets naar school kunnen gaan. Een jaar geleden vroeg de Edese gemeenteraad in een motie aan het college om data als norm te hanteren voor veilige schoolroutes. Een overtuigende meerderheid steunde die motie en dat is goed nieuws voor de Edese kinderen. Hoe denken basisscholen hier eigenlijk over? Hoe is het volgens hen gesteld met de veiligheid van onze kinderen en wat zou er volgens hen moeten gebeuren?

Schoolroutes worden als onveilig ervaren

De motie van 30 maart 2023 stelt dat kinderen vaak met de auto naar school worden gebracht, omdat schoolroutes voor fietsende kinderen als onveilig worden ervaren. Dit zorgt voor een negatieve spiraal in termen van verkeersveiligheid: meer auto’s op weg naar school zorgen voor meer onveilige situaties onderweg en bij het schoolplein.

Er zijn al verschillende scholen die initiatieven ontplooien om het autoverkeer bij aanvang en einde van de schooltijden te ontmoedigen.

Een concrete actie die werd benoemd was om samen met schoolleidingen en vertegenwoordigers van ouders te kijken welke verbeteringen kunnen worden bereikt. Met specifieke aandacht voor parkeren bij scholen, verkeersluwe routes, beperking van snelheid van autoverkeer op schoolroutes en bij oversteekpunten.

Samen met de initiatiefnemers Louke Koopmans (D66), Henk Kohsiek (D66) en Judith Klostermann (GroenLinks) heb ik hiervoor de directies van basisscholen en medezeggenschapsraden gevraagd naar hun ervaringen. Hun ideeën over problemen en oplossingen zouden belangrijke input moeten zijn voor de plannen van de gemeente Ede.

Kunnen onze kinderen zelf naar school?

In februari zijn alle scholen via hun overkoepelende organisaties benaderd om een vragenlijst in te vullen. Directieleden en/of leden van de MR van 23 verschillende scholen hebben daarop gereageerd. We vroegen hen eerst naar hoe zij de situatie met hun kinderen inschatten.

Bijna alle scholen vinden óók dat het belangrijk is dat kinderen vanaf 8 jaar zelfstandig en veilig naar school moeten kunnen. En ze geven aan dat dat momenteel te weinig gebeurt en dat ze verwachten dat dat zal verbeteren als er veiligere schoolroutes en schoolomgevingen gemaakt worden. 

Over de oorzaken hiervan zijn de scholen het over het algemeen ook wel eens, alhoewel we hier wel wat meer verschillen zien. De snelheid van autoverkeer ligt te hoog bij school, de routes zijn onveilig en de schoolomgeving is niet veilig genoeg. In die schoolomgeving is het volgens de scholen vaak druk en chaotisch bij haal- en brengmomenten, en het parkeren van ouders en leerkrachten zorgt daarbij voor problemen. De meeste scholen zien ook algemene problemen met parkeren, maar hier is ongeveer de helft neutraal of het er mee oneens.

Willen de scholen verandering?

Ongeveer de helft van de respondenten geeft aan dat hun school al initiatieven neemt om de veiligheid te verbeteren. Een nog groter deel wil graag meewerken aan nieuwe initiatieven. Daar willen ze zich ook vaak actief voor inzetten, maar er is bijna unanieme behoefte aan ondersteuning vanuit de gemeente. In de open vragen wordt ook veel aangegeven dat scholen ontevreden zijn over het gebrek aan leiderschap en actieve ondersteuning van de gemeente. Er is een brede behoefte aan een echt luisterend oor.

Ervaren knelpunten

In de open antwoorden zien we dat gevaar te maken kan hebben met de route naar school of met de directe schoolomgeving. 

Knelpunten verder weg van de school hebben meestal te maken met het oversteken van de 50 km/u wegen in Ede. Bijvoorbeeld bij rotondes en kruispunten. Vooral de snelheid van het verkeer en de hoeveelheid auto’s, (elektrische) fietsen en scooters worden hierbij genoemd. Verschillende scholen pleiten voor een scheiding van auto-, fiets- en wandelroutes naar de school, en lopen en fietsen als norm te hanteren voor de routes naar school.

In de directe schoolomgeving gaat het om punten zoals onveiligheid door een busbaan, een bushalte, of onvoldoende zichtbaarheid van zebra’s en fietsstroken. Maar bovenal gaat het hier om te snel rijdende en gevaarlijk geparkeerde auto’s. Deze problemen worden veroorzaakt door algemeen verkeer, maar wordt vaak verergerd door de ouders zelf. Ideeën die worden genoemd om dit op te lossen zijn een Kiss&Ride op grotere afstand van de school, duidelijkere rijroutes, veiligere zebra’s, bushaltes op grotere afstand (van school en zebra); autosnelheid beperken bij zebra’s, ruimere en meer zichtbare 30 km/u zones of schoolzones rond scholen.

Actieve rol van de gemeente nodig

De scholen geven tot slot aan dat promotie van gewenst gedrag en aanspreken op ongewenst gedrag cruciaal zijn. Maar daar is ook een actieve rol van de gemeente voor nodig. Onderling aanspreken is niet genoeg en werkt soms zelfs averechts. De knelpunten vragen toch ook vooral om lokaal maatwerk. Vaak kan de verkeerssituatie met, soms eenvoudige, aanpassingen verbeterd worden. De scholen roepen de gemeente ook op om mee te denken bij meer onorthodoxe oplossingen. Zoals bijvoorbeeld door bij het zoeken naar parkeeroplossingen te kijken naar een ruimere omgeving dan alleen rond de school. Of door een tijdsgebonden ontheffing van betaald parkeren op nabij gelegen parkeerterreinen. 

Nu is de gemeente aan zet. Er wordt momenteel gewerkt aan strategieën om kinderen veilig en zelfstandig naar school te laten fietsen. Dit voorjaar wordt dit, als onderdeel van het Fietsplan 2.0 gepubliceerd. De ervaringen en reflecties van de scholen bieden goede aanknopingspunten. De gemeente zou actief en duidelijk naast de scholen moeten staan en samen met hen werken aan snelle oplossingen. Dat kan in de vorm van kleinschalige experimenten, zoals al eerder succesvol werd toegepast bij het herontwerpen van de schoolomgeving van De Ontdekking.

Dit signaal komt ook niet enkel van de scholen zelf. Afgelopen november gaf kinderwethouder Dirk van Maanen aan dat kinderen zich onveilig voelen. Hij vroeg om autovrije zones bij alle scholen. Het antwoord van wethouder De Pater dat kinderen vooral een verkeersexamen moeten doen, lijkt tekenend voor een gebrek aan daadkracht.

Daarom ter inspiratie nog twee voorbeelden om van te leren. 

Inspirerend voorbeeld: schoolomgeving

‘Iedere basisschool heeft recht op een experiment voor een veilige schoolomgeving’. In Parijs zette burgemeester Anne Hidalgo een radicaal andere visie neer voor de stad. Van een efficiënte verkeersmachine naar betekenisvolle, veilige en ontspannen buurten. 

Om deze uitdaging vorm te geven, maakte de stad het voor iedere basisschool mogelijk om een autovrije schoolstraat uit te proberen. Met goedkope hekken wordt de straat een paar weken anders ingericht. Samen met de gemeente wordt dan gemonitord wat de negatieve gevolgen voor het verkeer zijn. Werkt het niet, dan verdwijnen de hekken weer. Maar werkt het wel, dan wordt de schoolstraat definitief opnieuw ingericht. In twee jaar hebben maar liefst 180 scholen dit experiment uitgevoerd. En 180 daarvan worden nu definitief gemaakt! Parijs heeft nu als doel om in 2026 maar liefst 300 schoolomgevingen zo om te vormen tot nieuwe openbare ruimte voor de kinderen en de buurt.

Rue Charles Baudelaire in Parijs, voor en na het experiment met een schoolstraat. Foto’s: Chris Bruntlett.

Inspirerend voorbeeld: routes naar school

De fietsbus zorgt ervoor dat kinderen niet alleen samen naar school kunnen fietsen, maar ook dat dat zo leuk is dat ze er vroeger voor op willen staan! En eenmaal op school zijn ze alerter, actiever en leren zo veel beter. En hun ouders winnen weer wat tijd en rust voor zichzelf in de ochtendhectiek! 

Op allerlei plekken in de wereld laten ouders en scholen zien hoe eenvoudig het is om veel meer kinderen zo op de fiets te krijgen. Sam Balto begon in Portland in zijn eentje en een handjevol kinderen. Door een vaste dag te kiezen, een vaste route te rijden, er een feestje van te maken en vol te houden, gaan nu bijna alle kinderen van zijn school op de fiets. Hier legt hij uit hoe je dit eenvoudig naar Ede kan kopiëren. Ook in Duitsland timmeren ze aan de Radlbus. In Barcelona zijn ze inmiddels zo ver dat er een heel netwerk is, inclusief officiële haltes.

Met de inzichten die ons onderzoek onder basisscholen heeft opgeleverd, wil ik drie oproepen doen: 

1. Aan de basisscholen in Ede: laten we samen aan de slag gaan. Er zijn ideeën genoeg om mee te experimenteren. Wil je naar aanleiding van dit stuk meer weten, sluit je dan via de mail aan bij de groep.
2. Aan de gemeente Ede: sla de handen ineen, bied een luisterend oor en neem actief de leiding om je eigen beleid om te zetten in actie. De scholen willen graag, maar vragen om een duidelijke inzet.
3. Aan de betrokken lezer: vind je dit nu ook belangrijk, onderteken dan het landelijke manifest voor een Rechtvaardige Straat, sluit je hiermee aan bij onder andere de Nederlandse jeugdartsen, Jantje Beton en de Beweegcoalitie en doe mee met de acties tijdens de Week van de Rechtvaardige Straat in april.