Marco te Brömmelstroet
Hoe gaat het eigenlijk met de beoogde transitie van de openbare ruimte in Ede? Bewoners van de ENKA-wijk besloten in de zomervakantie een spontaan experiment uit te voeren.
In recente beleidsdocumenten zoals de Omgevingsvisie, de Koersnota Mobiliteit en het Coalitieakkoord presenteert de Gemeente Ede ronkende ambities. Er worden steeds meer vragen gesteld over hoe we de beperkte openbare ruimte zo goed mogelijk kunnen gebruiken. De gemeente zegt dat de tijd waarin vooral het autoparkeren centraal stond, nu echt voorbij is. We kunnen volgens hen niet verder met ‘business as usual’. De wal heeft het schip gekeerd.
Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe doe je het nou echt anders? Hoe kun je een hele gemeente, inclusief politiek, de ambtenarij, belangengroeperingen en burgers in allerlei soorten en maten meekrijgen in die noodzakelijke verandering? Ik besprak al eerder hoe zogenaamde ‘transitie-experimenten‘ hierin kunnen helpen. Een eerste poging hiertoe laat vooral zien hoe moeilijk dat is.
Hoe zat het ook alweer?
In de recente Omgevingsvisie constateert de Gemeente Ede dat parkeren in sommige wijken en op bedrijventerreinen teveel ruimte inneemt, wegen teveel gericht zijn op auto’s en routes naar scholen en sportvelden niet altijd kindvriendelijk zijn. De gemeente wil hieraan werken door een gezonde, veilige en schone leefomgeving te creëren met goede luchtkwaliteit, minder geluidsoverlast en ruimte voor ontmoeting en sporten. Ook wil ze de uitstoot van stikstof, fijnstof, CO2 en geluid verminderen en verkeers- en parkeeroplossingen vinden die bijdragen aan een duurzame inrichting van de openbare ruimte.
In de Koersnota Mobiliteit staat dat door de klimaatverandering verduurzaming nodig is en dat er daarom keuzes moeten worden gemaakt. Een groot deel van de openbare ruimte is nu ingericht voor verkeer en daardoor is het geen fijne plek om te verblijven. Parkeren draagt bij aan verstening van de openbare ruimte en daarom zijn er autoluwe woonstraten en een netwerk voor het langzame verkeer nodig.
Een klein straatexperiment
Straatexperimenten zijn een krachtige manier om bovenstaande doelen in de praktijk te brengen. Ze zijn tijdelijk en daarmee snel en goedkoop. Ze laten iets radicaals zien, maar zijn ook haalbaar. Ze zijn effectief en je kunt er allemaal vooral veel van leren. Dus wat als we de bovenstaande doelen tijdens de zomervakantie nu eens op één van de meest ontspannen parkeerplekken van Ede uitproberen!
Op zaterdag 15 juli stonden er op de Logerij in de ENKA-wijk zo’n 20 van de 29 parkeerplekken al leeg. Sommige buren waren al op vakantie, anderen parkeren hun auto meestal aan de achterkant. In overleg met de buren bedachten we om één parkeerplaats tijdelijk te gebruiken voor een ‘Openbaar Zomerbankje #1’. Een duurzamere inrichting van de openbare ruimte met meer groen en meer ruimte voor ontmoeting.
Tijdens het neerzetten en bij het eerste gebruik regende het complimenten: ‘Wat gezellig; wat leuk; oja, zo kan het ook’. In de daaropvolgende dagen kwamen er geregeld mensen aan de picknicktafel zitten en volgden er veel leuke gesprekken. De vakantie begon echt en het aantal vrije parkeerplaatsen liep al gauw op naar 25.
Maandag 17 juli rond 20:00 werd er aangebeld. Een dame en heer van de gemeentelijke handhaving hadden een handhavingsverzoek gekregen en besloten er direct werk van te maken. Opvallend: binnen een werkdag is er een verzoek ingediend en direct werd er handelend opgetreden. Volgens de handhavers vooral omdat er parkeerdruk wordt ervaren (iets wat door de vernieuwde Parkeernota ook nog steeds topprioriteit is in onze openbare ruimte). Het samen tellen van de op dat moment 24 lege parkeerplekken bood geen oplossing. De parkeerplaats moest worden leeggemaakt en we kregen nog tot donderdagavond voordat er een boete zou volgen.
Samen met mensen die het experiment een warm hart toedroegen, sloten we het af met een gezellige ontmoeting!
Koninklijke route
In de tussentijd kregen we via medewerkers van de gemeente de tip om een melding te maken via de officiële route voor gebruik van de openbare ruimte. Hiermee vraag je toestemming voor het tijdelijk (tot veertien dagen) anders gebruiken van bijvoorbeeld een parkeerplaats. Bij geen tegenbericht konden we zo vanaf 1 augustus verder gaan met het straatexperiment! Ook vroegen we aan wethouders De Pater en Bijl om dit experiment voor hun beleid te ondersteunen. Helaas waren zij al met reces.
Gek genoeg duurde het nu wederom slechts één werkdag voordat Handhaving bij ons aanbelde. Dit keer was het niet duidelijk of het om een handhavingsverzoek ging of dat het een routineklus betrof. In beide gevallen beklijft vooral weer het gevoel dat er wel heel snel en rigide wordt ingegrepen bij deze burgerlijke ongehoorzaamheid die overduidelijk geen gevaar of grote overlast oplevert (nog steeds staan er de hele dag ruim 20 parkeerplaatsen leeg en is er nauwelijks verkeer op straat).
Er bekruipt je toch het gevoel dat bij andere meldingen met minder urgentie wordt gereageerd. Te hard rijden, tegen de verplichte rijrichting inrijden, foutparkeren: steevast is er te weinig capaciteit of urgentie om handhavend op te treden. In het gesprek aan de deur geven de handhavers ook zelf aan dat volgens hen parkeerdruk nu eenmaal vaak leidt tot klachten en dat ze er daarom scherper op handelen. Ook al zagen ze zelf dat op de Logerij in de zomervakantie er meer dan genoeg ruimte is en er objectief dus helemaal geen probleem is! Ze handelen naar de letter van de wet, maar kunnen niet in gesprek over de geest er van.
Gelukkig was nu de goedgekeurde melding bij de Gemeente Ede wel genoeg. Het experiment kon doorgaan! Dachten we. De handhaving bleek meldingen te blíjven krijgen en de klager gaf nu aan om ‘het recht in eigen hand te gaan nemen’. Na lang overleg blijkt het verstandig om de parkeerplaats weer leeg te maken. Uiteindelijk is niemand gebaat bij zulke heftige reacties: het stopt het gezamenlijke leren omdat de aandacht alleen nog maar gaat naar de-escalatie van een conflict.
Voorlopige lessen en vervolgstappen
Het tijdelijk anders gebruiken van een parkeerplaats, in een straat met heel veel vrije plekken, in de ontspannen vakantieperiode, laat enerzijds zien dat veel mensen dit steunen en dat er eenvoudig veel gemeentelijke doelen mee kunnen worden behaald. Tientallen mensen gaven positief commentaar en sommigen gaven zelfs aan er ook direct zelf aan te beginnen.
Maar zoals zo vaak bij verandering: het staat direct onder druk als er vanuit de gemeente meteen wordt opgetreden bij een klacht. Uiteraard moet iedere klacht serieus worden genomen, maar dat kun je in deze situatie ook doen door eerst te kijken of er inderdaad objectief een probleem is. De status quo verdedigen zal zo altijd eenvoudiger zijn dan samen verkennen hoe het anders kan. De Gemeente Ede heeft dit zelfs expliciet zo georganiseerd. Bij ideeën voor verandering (bijv. via Ede Doet) moet de indiener aantonen dat er minimaal 70% draagvlak voor is. Maar eenzelfde hoge drempel is er niet voor diegene die ergens tegen is! Dan volstaat één anonieme melding.
Als we hier niet een nieuwe weg in vinden, zal er de komende jaren geen vaart komen in het verduurzamen van de openbare ruimte en het rechtvaardiger, sportiever en gezelliger inrichten van onze woonstraten. Als het zelfs in een straat met zo weinig parkeerdruk en zo weinig verkeer en in de zomervakantieperiode al niet lukt, dan kun je het in de rest van Ede helemaal vergeten.
Als de ronkende ambities voor de openbare ruimte in de beleidsdocumenten van de gemeente dus oprecht zijn, is een volwassen transitiestrategie nodig. Dan moet je als College ervoor zorgen dat de gehele ambtelijke organisatie weet welke richting we samen op willen bewegen, waarom dat belangrijk is en hoe we dat gaan doen. En moeten er handvaten komen die iedereen meer zekerheid geeft in het omgaan met de onvermijdelijke conflicten die dat gaat opleveren. Het is naïef om te verwachten dat burgers dat onderling wel gaan oplossen.
NASCHRIFT 18 december 2023: Hoe ging het verder met de picknicktafel op ENKA? De Edese Vos stelde vragen aan wethouder Karin Bijl.
Marc van der Woude
Edese Vos
Gastauteur
Nou, dat zag er gezellig uit, het bankje en de groene omkleding. Helaas, het was de Enka-inwoners niet gegund door de gemeente. Misschien moeten jullie de parkeerplek vorderen via Ede Doet bonnen? Slechts 70% instemmende buren nodig blijkbaar. Of Omroep GLD uitnodigen om de herkansing te volgen?
Ik hoop dat er meer groene en gezellige acties volgen. Succes!
Dank voor de complimenten! Deze route laat zien hoe moeilijk het is, maar we gaan samen met de gemeente natuurlijk gewoon door. Het is tenslotte hun eigen beleid!
Lees ik hier (tussen vrij veel irrelevante informatie) dat een van de medebewoners tegen het initiatief is? Waarom is daar niet gezamenlijk het gesprek mee aangegaan?
Knap dat je dit hebt teruggevonden tussen zoveel irrelevants ;). 1 van de punten is dat de manier waarop dit soort processen verlopen op dit moment juist zo’n gesprek in de weg zit. Het is juist zaak om bij straatexperimenten met alle partijen in gesprek te raken, maar nu gaat het via anonieme klachten die vervolgens tot rigide actie leiden.
Als de gemeente de eigen transitie van straatruimte serieus neemt, is dat dus juist 1 van de kernzaken die moeten veranderen.
Tja, Je kiest bewust voor een experiment waarbij er misschien ook andere routes waren geweest. Als je het omdraait zijn jullie een experiment gestart zonder vooraf het gesprek met medebewoners aan te gaan. Dan rest zo iemand ook weinig meer dan een klacht via de gemeente in te dienen. Hoe de gemeente daarop reageert is dan weer heel een ander verhaal.
Ik hoop dat de winst er vooral in zit dat je met de gemeente en medebewoners in gesprek kunt gaan over initiatieven van bewoners die wellicht ‘schuren’ maar ook veel waarde kunnen hebben. Een experiment kan daarvoor een heel mooie manier zijn.
Ja, precies. Voor dat laatste is er dan dus wel een duidelijk proces nodig. Veel steden in Nederland, waaronder Den Haag, Utrecht, Rotterdam, Amersfoort hebben al zo’n participatietraject (waar bewoners actief worden gevraagd/ondersteund om met buren of straat zich aan te melden voor experimenten die de stad veel kunnen leren). In zo’n proces moet je vooral als gemeente (als gekozen vertegenwoordiging) wel een positie innemen omdat anders iedere weerstand een experiment stopt. Dat is in Ede makkelijker gezegd (in een visie) dan gedaan (op straat).
Het is overigens niet zo dat er in dit geval zonder overleg is gehandeld, maar je kunt in een vakantieperiode moeilijk met iedereen overleggen. Maar iedereen kan wel de handhaving bellen, zelfs vanuit andere straten of je vakantieadres! Ik denk nog steeds dat je als klager er dan ook meer aan hebt om gewoon even het gesprek aan te gaan: er was zelfs een plek voor en daar waren vaak ook mensen.
Moeten we dan niet kijken naar waarom bewoners anonieme klachten indienen en niet zelf vragen gaan stellen aan de organisators?
Het is jammer dat de dialoog niet aangegaan lijkt te willen of kunnen worden.
Hoe kunnen we dit aanpakken? Dit komt namelijk vaker voor en geeft, is mijn ervaring, een onbevredigend gevoel omdat je niet samen tot een oplossing kan komen.
Ik denk het wel. In verschillende steden en gemeentes in Nederland en daar buiten wordt dit al veel actiever gedaan. En is al veel geleerd over hoe je bewoners meer met elkaar in gesprek brengt. Voorop staat daarbij toch vaak dat een gemeente zelf een duidelijke, leidende rol speelt in het zoekproces. In Ede (zie ook het schoolplein uit het eerdere stuk) wordt van bewoners zelf verwacht dat ze de leiding nemen en ontstaat er -per definitie- conflict tussen hen omdat het niet duidelijk is wie welke keuzes mag maken. De openbare ruimte is van iedereen, en dus ook van niemand. Maar de gemeente (1) moet richtinggevend zijn, (2) is eigenaar van de grond en (3) is uiteindelijk aansprakelijk voor de keuzes.
Leuk experiment!
Ideeën:
1. Meer bomen in de straat door om de 2-3 parkeervakken 1 vak op te offeren voor n boom. Al eens geprobeerd bij de gemeente? De straat ziet er nogal “kaal” uit.
2. Geen straatevenementen bij iemand anders voor de deur. Zorg ervoor dat je geen overlast veroorzaakt (behalve P-plek bezet houden natuurlijk).
3. @ reactie Marloes: idd eerst zorgen dat je de buurt meekrijgt. Niet alleen het clubje enthousiastelingen…
4. Heb begrip dat niet iedereen in de materie “Mobiliteit” zit en er dus anders in staat als er iets gezelligs wordt georganiseerd op straat…
5. @ Anonieme klacht: is eigenlijk heel positief. Kennelijk ervaart de klager overlast, maar wil hij een conflict met de buurt vermijden. Dat is het hem/haar kennelijk niet waard. M.a.w. Wellicht is na een goed gesprek best medewerking en begrip te verkrijgen.
Kan ook zijn dat er andere redenen aan de klacht ten grondslag liggen (ziekte, nachtdienst, etc.)
Dank Jos! Goede denkrichtingen om vooruit te komen.
1. Top idee, kun je ook mee experimenteren. https://www.brightvibes.com/nl/wanderbaumallee-stuttgart-een-wandelend-bomenpark-voor-straten-waar-geen-bomen-staan/
2. Uiteraard! Openbare ruimte behoudt de normale sociale regels, ook als het gebruik veranderd.
3. Ook belangrijk, maar tegelijkertijd beseffen: je kunt nooit iedereen meekrijgen, dus bij radicale verandering (visie gemeente Ede) vraagt dat om duidelijke afwegingen door de gemeente.
4. Dit is denk ik essentieel. Het gaat uiteindelijk ook helemaal niet over mobiliteit. De straat is van ons allemaal. En juist niet enkel voor mobiliteit. Spelen, ontmoeten en groen zijn uitnodigend.
5. Mooie omdenker! Dat heb ik handhaving ook meegegeven, maar de anonimiteit blijft de mogelijkheid tot gesprek in de weg zitten. We weten simpelweg niet wie en waarom.
De rigiditeit van idd ´letter´ en ´geest´. Maar wat kun je verwachten van een nog immer (…) orthodox bestuurde gemeente? Ziende blind en horende doof (Jesaja 6:9,10)
In die context zou de Raad tot de conclusie moeten komen dat de beoogde transitie van het College geen enkele kans van slagen heeft.