De gedragscodes van Ede en Wageningen vergeleken

De gedragscode voor bestuurders en raadsleden in Ede is in strijd met de richtlijnen van de VNG. Buurgemeente Wageningen heeft het beter geregeld.

De Edese Vos maakte een systematische vergelijking waarin duidelijk wordt waarom de Edese gedragscode problematisch is en hoe dit anders kan.

1. Eén gezamenlijke gedragscode vs. gescheiden codes

Ede:

• In Ede geldt één gedragscode voor zowel raadsleden als bestuurders.
• Dit betekent dat raadsleden beoordeeld worden aan de hand van dezelfde normen als wethouders en de burgemeester. Dit is in strijd met de VNG-richtlijnen, die stellen dat volksvertegenwoordigers en bestuurders afzonderlijk moeten worden beoordeeld, omdat raadsleden juist het bestuur moeten controleren.

Wageningen:

• Wageningen hanteert twee aparte gedragscodes: één voor volksvertegenwoordigers en één voor bestuurders.
• De rol van de gemeenteraad als onafhankelijk controleorgaan wordt hiermee gewaarborgd.

2. Handhaving en wie erop toeziet

Ede:

• De burgemeester ziet toe op de naleving van de gedragscode, óók voor raadsleden.
• Dit geeft de burgemeester de macht om raadsleden disciplinair aan te spreken alsof zij bestuurders zijn. Dit kan misbruikt worden om kritische raadsleden onder druk te zetten.

Wageningen:

• In Wageningen is de handhaving van de gedragscode van raadsleden een zaak van de gemeenteraad zelf.
• De raad bepaalt dus zelf of een raadslid zich niet aan de gedragscode houdt, wat past bij hun onafhankelijke rol.

3. Transparantie en geheimhouding

Ede:

• Presidiumvergaderingen in Ede zijn standaard besloten.
• Journalisten mogen deze vergaderingen niet bijwonen.
• Dit creëert een bestuurscultuur waarin achterkamertjespolitiek de norm is.

Wageningen:

• In Wageningen zijn presidiumvergaderingen in principe openbaar.
• Alleen als er een zwaarwegende reden is, zoals privacygevoelige informatie, kan er geheimhouding worden opgelegd.
• Dit zorgt ervoor dat besluitvorming controleerbaar blijft voor inwoners en journalisten.

4. Onderscheid tussen echte en onterechte geheimhouding

Ede:

• De gedragscode legt geen expliciet onderscheid vast tussen informatie die daadwerkelijk vertrouwelijk moet blijven (bijv. persoonsgegevens) en informatie die het college simpelweg liever niet deelt.
• Hierdoor kan het bestuur op een vage manier geheimhouding opleggen om lastige onderwerpen buiten de openbaarheid te houden.

Wageningen:

• Wageningen maakt expliciet onderscheid tussen wettelijk beschermde geheimhouding en informatie die openbaar zou moeten zijn.
• Dit voorkomt misbruik van de geheimhoudingsregel door het college.

Conclusie: Ede creëert een problematische bestuurscultuur

• Door één gezamenlijke gedragscode voor raadsleden en bestuurders te hanteren, ondermijnt Ede het dualisme.
• De burgemeester heeft te veel macht over de raad, omdat hij toeziet op de naleving van de code.
• Geheimhouding wordt in Ede misbruikt om kritische stemmen te ontmoedigen.
• Wageningen laat zien dat het anders kan: met gescheiden codes, transparantere besluitvorming en een onafhankelijke raad die zichzelf controleert.

Gaat Ede deze fundamentele fouten in haar bestuurscultuur rechtzetten? Mens en Milieu Ede heeft aangekondigd met een voorstel te willen komen dat na de zomer in de raad besproken wordt.

Gaat alles in Wageningen beter? Nee, er zijn ook zaken minder goed geregeld. Wageningen heeft bijvoorbeeld geen geschenkenregister, terwijl dat door de VNG wel wordt geadviseerd. De griffie zegt daarover: “Raadsleden krijgen nooit (of hoogstens zeer zelden) een geschenk.” Een praktische afweging dus. Dat heeft Ede wel op orde, maar hier speelt dan weer dat er geschenken worden aangenomen die in strijd zijn met de gedragscode.