Edese Bos net zo zuur als cola, veel erger dan gedacht

Met de verzuring in de Edese bossen door stikstofdepositie is het erger gesteld dan we tot nu toe dachten. Dat zegt de Otterlose ecoloog en stikstofonderzoeker Arnold van den Burg in het BNNVARA-radioprogramma Vroege Vogels.

Uit onderzoek van Van den Burg blijkt dat de buffer die normaal aanwezig is in een bodem om de verzuring op te vangen, in de oude beukenbossen van Ede geheel weg is. Dat betekent dat bomen moeilijker of niet meer aan de voor hun broodnodige mineralen in de bodem kunnen komen, dat er geen planten als bosanemonen groeien en dat er nauwelijks nog insecten te zien zijn in deze bossen.

De humushapper als lakmoesproef

Van den Burg steekt met een zogenaamde ‘humushapper’ de bovenste 20 cm uit de grond in het Edese Bos. Uit het onderste gedeelte daarvan haalt hij 100 ml humus en mengt die met 100 ml water. Vervolgens wijst de pH-meter, waarmee je als een moderne laksmoesproef de zuurgraad kan meten, een waarde van rond de 2,9 aan. Ter vergelijking: zuur heeft als uiterste waarde 1, basisch 14. Water is neutraal en heeft pH 7.

“De bodem hier is echt knetterzuur, bijna net zo zuur als cola, met een pH van 2,8”, legt Van den Burg uit. “We zijn helemaal door allerlei bufferstadia van de bodem heen. We denken dat als dat hier speelt, dat wel in meer bosgebieden aan de hand is. En dat we verder heen zijn dan dat we gedacht hadden. We moeten eigenlijk naar een pH van 4,5, dat betekent dus dat we naar een factor 100 minder zo zuur moeten.”

Bossen bestrooien met schelpgruis

Hier kun je wat aan doen door kalk toe te voegen, maar dat kan volgens hem niet zomaar. “Zodra je kalk gaat toevoegen, worden de voedingsstoffen in de organische laag versneld omgezet. Dan krijg je in één keer een onnatuurlijke verrijking van het bosecosysteem, dus dat moet geleidelijk aan gebeuren. We moeten nu echt de bodemkwaliteit verbeteren en de insecten en schimmels weer terug proberen te krijgen. Hier kan geen enkele stikstof meer bij.”

De gemeente Ede ziet het probleem ook. Enkele jaren geleden is, mede op advies van Van den Burg, het bos- en heidegebied van de Ginkel vanuit een helicopter met schelpgruis bestrooid. Het ‘bekalken’ van hei en bos maakt deel uit van het biodiversiteitsbeleid van de gemeente Ede. In totaal is 385 hectare bos- en natuurgebied bestrooid met schelpgruis.

Dat het gruis een positief effect heeft op de verzuurde bodem werd bij toeval ontdekt op de Hoge Veluwe. Op de plek van het voormalige vliegveld Deelen bleek de heide van betere kwaliteit te zijn. De steen- en betonresten van het oude vliegveld bleken een positieve bijdrage te leveren aan de bodem.

Beluister de reportage van Vroege Vogels in het Edese Bos

Meer variatie in bomensoorten

De variatie van bomensoorten neemt wel toe. Hierdoor zijn de bossen weerbaarder tegen ziektes en tegen de gevolgen van klimaatverandering. Dat blijkt uit de Bosinventarisatie 2017-2021 van Staatsbosbeheer en Wageningen University. De jaarlijkse houtoogst blijft stabiel en bedraagt ongeveer de helft van de hoeveelheid hout die er jaarlijks bijgroeit. Dit betekent dat het Nederlandse bos netto CO2 blijft vastleggen.

Maar er zijn ook soorten die het zwaar hebben, zoals de fijnspar en de essen, die lijden onder respectievelijk droogte en schimmelziekten. Bovendien neemt het bosgebied netto nog steeds af door uitbreiding van stedelijk gebied. De totale oppervlakte bos in Nederland is in vier jaar tijd met 0,5 procent afgenomen tot 363.801 ha in 2021. Ongeveer 11 procent van het Nederlandse grondgebied bestaat uit bos.

NASCHRIFT 22 januari 2024: De gemeente Ede wil het volledige Edese bos nu bekalken om bodemverzuring tegen te gaan en natuurherstel te bevorderen. Eerder bekalking van de Ginkelse heide heeft een goed effect gehad. Natuurherstelmaatregelen omvatten ook het verwijderen van exoten, omvorming van naaldbos naar loofbos, en verbetering van het hydrologisch systeem, met als doel de biodiversiteit te verhogen en de effecten van verdroging en verzuring tegen te gaan.