Marc van der Woude
Defensie breidt op en rond Ede veel sterker uit dan in 2024 bekend was. Wat verandert er wél, wat niet – en wat betekent dat concreet voor inwoners?
In juni 2024 schreef de Edese Vos voor het eerst over de uitbreidingsplannen van Defensie. Toen bevonden die zich nog in de fase van de Nota Reikwijdte en Detailniveau (NRD): een verkenningsdocument waarin Defensie dertien uitbreidingsrichtingen uitwerkte. Inmiddels is Defensie anderhalf jaar verder. Er ligt nu een uitgewerkt ontwerp van het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie (NPRD), waarin 57 ruimtelijke behoeftes zijn uitgewerkt en voor het eerst concreet is vastgelegd waar Defensie in Nederland precies wil uitbreiden.
Nederland staat aan het begin van de grootste militaire uitbreiding sinds de Koude Oorlog.
Defensie wordt in een hoog tempo op oorlogsterkte gebracht, met een budget dat de komende jaren structureel oploopt richting 24–27 miljard euro per jaar om de NAVO-norm van 2 procent te borgen. De krijgsmacht groeit naar een schaalbare formatie van circa 100.000 militairen en burgers, met plannen om dat via reservisten en nieuwe wervingsprogramma’s richting 200.000 uit te bouwen. Dat betekent ook uitbreiding van oefenterreinen, schietlocaties, dronecentra, luchttransport en jachtvliegtuigcapaciteit. De Veluwe – en daarmee Ede – vormt daar één van de zwaartepunten van.
In dit artikel brengen we in kaart wat er sinds 2024 veranderd is en wat voor Ede nu concreet op tafel ligt.
1. Geen uitbreiding van helikopterlocaties op de Eder- en Ginkelse Heide
De Eder- en Ginkelse Heide blijven oefengebieden waar helikopters mogen landen en opstijgen, zoals dat al jaren gebeurt. In het ontwerp-NPRD worden deze terreinen als bestaande helikopterlandingsplaats bevestigd.
Ede Stad suggereerde vorige week dat de Ginkelse Heide en Eder Heide “extra helikopterlandingsplaatsen” krijgen, maar dat blijkt niet uit de officiële stukken die Defensie heeft gepubliceerd. Het gaat om bestaand gebruik, niet om een nieuwe claim. Mogelijk dat er wel intensiever gebruik van wordt gemaakt.
Voor inwoners betekent dit: geen nieuwe functies op de heide, maar wel dat het open landschap onderdeel blijft van een breder militair oefennetwerk.
2. Deelen wordt een veel grotere militaire knoop dan in 2024 zichtbaar was
De grootste verschuiving sinds 2024 is de nadruk op vliegbasis Deelen. Waar het in 2024 nog ging om “mogelijk meer drukte”, ligt er nu een uitgewerkt voorkeursalternatief.
Belangrijkste veranderingen:
- Groei naar 14.200 helikopterbewegingen per jaar
Dat getal stond nog niet in de NRD; nu wel. De druk verschuift daarmee vooral naar Deelen. - Verplaatsing van helikopteractiviteiten van Gilze-Rijen
Dit moet geluid en overlast in Brabant verminderen, maar vergroot de intensiteit op Deelen. - Stationering van cargodrones (150+ kg)
Deze worden nu planologisch uitgewerkt, inclusief corridors naar oefenterreinen op de Veluwe. - Onverharde start- en landingsbaan (‘dirt strip’)
Deelen wordt voorkeurslocatie voor tactisch luchttransport. De provincie spreekt af dat het aantal zware vluchten beperkt wordt tot één per drie dagen. - Outer Horizontal Surface (OHS)
Een zone van 15 km rond Deelen waar bouwwerken in principe niet hoger dan 150 meter mogen worden. Voor Ede is dit vooral een juridische randvoorwaarde; er zijn geen hoogbouwplannen die hierdoor geraakt worden.
Concreet betekent dit: de meeste nieuwe militaire activiteit zit niet op de heide, maar op Deelen.
3. Harskamp: meer schieten en live firing met helikopters
Ook het Infanterie Schietkamp (ISK) in Harskamp – deels in de gemeente Ede – krijgt een zwaardere belasting dan in 2024 werd voorzien.
Nieuwe elementen t.o.v. 2024:
- Schietvolume stijgt van 12,7 naar 16,5 miljoen schoten per jaar
Een groei van 30%. - Helikopters gaan live firing uitvoeren
Oefeningen met boordwapens op banen H en I. - Extra geluidsonderzoek en participatie
Defensie erkent dat dit merkbare geluidseffecten kan hebben richting Harskamp, Hoenderloo en delen van Ede-Noord.
Voor omwonenden betekent dit dat de komende jaren meer geluid te verwachten is – zowel schietgeluid als helikoptergeluid.
4. Laagvliegen: focus verschuift naar Deelen
In 2024 was veel aandacht voor mogelijke uitbreiding van laagvlieggebieden. In het ontwerp-NPRD verschuift die nadruk.
- Defensie werkt geen nieuwe laagvlieggebieden boven Ede uit.
- De praktijkdruk komt vooral via Deelen en de bestaande Veluwezones.
- De heidevelden zelf blijven helikopterlandingsplaatsen, geen formeel laagvlieggebied.
Voor Ede betekent dit: eventuele toename in laagvliegen hangt grotendeels samen met de groei van Deelen.
5. Lelystad: formele aanwijzing, maar gevolgen voor Ede zijn nog onbekend
Lelystad wordt door het Rijk aangewezen als nieuwe basis voor jachtvliegtuigcapaciteit. In eerdere documenten werd Lelystad alleen genoemd als “mogelijke locatie”.
In de planstukken staat (nog) geen enkele vliegroutespecificatie richting de Veluwe of Ede. Wat dit concreet voor Ede gaat betekenen, hangt af van keuzes die nog gemaakt moeten worden over routeverdeling en luchtverkeersleiding.
Wél is duidelijk dat de provincie Gelderland zorgen heeft uitgesproken over een mogelijke koppeling van militaire en commerciële luchtvaart vanuit Lelystad.
6. Wat betekent dit concreet voor inwoners van Ede?
In vogelvlucht:
- Deelen wordt veel drukker: helikopters, cargodrones, en beperkt tactisch luchttransport.
- Harskamp krijgt zwaardere schietbelasting en helikopter live firing.
- De heidevelden krijgen geen nieuwe status, maar blijven onderdeel van het oefennetwerk.
- Er is geen aanwijzing dat Lelystad extra vliegoverlast boven Ede veroorzaakt – op dit moment zijn daar geen routes of plannen voor gepubliceerd.
- Stikstof en natuurdruk worden door Defensie nu expliciet erkend als knelpunt, vooral rond Deelen en de Veluwe.
7. De belangrijkste verschillen: 2024 vs. nu (2025)
8. Wat gebeurt er nu?
Het ontwerp-NPRD ligt nu ter inzage. Daarna volgt het definitieve besluit van het kabinet, vermoedelijk rond het einde van dit jaar. Voor Deelen en Harskamp worden aparte participatietrajecten ingericht over geluid, natuur en inpassing. Pas dan wordt duidelijk hoe de plannen precies worden uitgevoerd en onder welke voorwaarden.
Voor Ede geldt vooral: de heide blijft zoals hij is, maar de druk verschuift de komende jaren zichtbaar naar Deelen en Harskamp. Daar ligt nu de kern van de defensie-uitbreidingen die onze regio raken.
Beste Edese Vos, ik weet dat jullie goed werk doen, maar vinden jullie het nu echt slim om een kaartje te laten zien waarop precies staat waar de munitie opgeslagen ligt. Dan weet de vijand het ook.
De vraag of het slim is hoort bij Defensie, zij brengen dit naar buiten. Maar ik vermoed dat de Russen deze intel al wel zullen hebben. 😉