Onderzoek FTM: Ede is epicentrum van de stikstofcrisis

De Veluwe staat onder druk. Te veel stikstof uit de intensieve veehouderij zorgt voor verzuring van de bodem, het afsterven van bossen en een verstoring van het ecosysteem. Hoe kon het zover komen? En waarom speelt juist Ede zo’n grote rol in deze ecologische crisis?

Follow the Money publiceerde een uitgebreid onderzoeksartikel over stikstof en bufferzones rondom de Veluwe.

Een crisis van anderhalve eeuw

De stikstofcrisis op de Veluwe is geen plotselinge ramp, maar het gevolg van decennialange groei van de intensieve veehouderij in de Gelderse Vallei. Ooit waren er vooral schapen en akkers op arme zandgrond. Sinds de twintigste eeuw groeiden Ede en Barneveld uit tot de pluimveehoofdsteden van Europa, met miljoenen kippen en een explosieve toename van kalverhouderijen.

De impact op de Veluwe is enorm. Op sommige plekken is 90 procent van de eiken gestorven door verzuring van de bodem. Slakken maken geen huisjes meer, mezenpootjes breken in het nest.

Te kleine stroken, te grote problemen

Minister Femke Wiersma (BBB) wil stikstof terugdringen in een zone van slechts 250 meter rondom de Veluwe. De Gelderse gedeputeerde Ans Mol (BBB) mikt op 500 meter. Maar uit berekeningen van hoogleraar Jan Willem Erisman blijkt dat dat bij lange na niet genoeg is. Volgens hem is een bufferzone van 5 kilometer nodig waarin de stikstofuitstoot met 85 procent omlaag moet.

Binnen 250 meter van de Veluwe liggen 213 veehouderijen. Binnen 500 meter zijn dat er 371. Binnen 5 kilometer: 2.657. In totaal zijn er binnen die afstand meer dan 13 miljoen dierplaatsen. Daarvan zouden miljoenen dieren moeten verdwijnen en boeren zouden fors moeten inkrimpen.

De rol van Ede

Juist in Ede zijn de gevolgen van dit beleid groot. De gemeente is niet alleen een belangrijke speler in de veehouderij, maar ook een gemeente waar de woningbouw stagneert door stikstofregels. Wethouder Jan Pieter van der Schans (CDA) is verantwoordelijk voor zowel landbouw als natuur. Hij noemt zonering een “bot instrument”, maar erkent dat er zonder pijnlijke keuzes geen uitweg is.

Ede besloot zelf het heft in handen te nemen. De gemeente gaf subsidies aan tientallen boeren om te investeren in verduurzaming, onder de voorwaarde dat ze niet te dicht op de Veluwe boeren. Ook kocht Ede voor 1,8 miljoen euro stikstofrechten van een pluimveehouder op, zodat tien bouwprojecten door konden gaan.

Daarnaast werkt Ede samen met andere gemeenten in de Gelderse Vallei aan een eigen stikstofaanpak, die verder gaat dan wat het Rijk voorstelt. Elf boeren doen mee aan een pilot waarin innovatieve, op maat gemaakte maatregelen worden getest.

Tussen hoop en onzekerheid

Boeren in de regio reageren verdeeld. Sommigen meldden zich aan voor de uitkoopregeling van minister Van der Wal, die 120 procent van de bedrijfswaarde biedt. Alleen al in Ede en Barneveld deden 137 boeren mee. Maar niet elke boer kan of wil stoppen. Kalverhouder Gerrit Dekker uit Kootwijkerbroek zegt tegenover FTM: “Ik weet echt niet hoe ik 70 procent minder moet uitstoten. Minder vee houden kan ook niet: ik moet m’n hypotheek kunnen afbetalen.”

Wethouder Van der Schans maakt zich zorgen dat juist de beste boeren – met moderne stallen en lagere uitstoot – als eersten vertrekken. Daardoor blijven de bedrijven met oude stallen over, wat averechts zou werken voor stikstofreductie.

Ede als testgebied voor stikstofbeleid

De stikstofcrisis op de Veluwe is exemplarisch voor het grotere spanningsveld tussen natuur en landbouw in Nederland. Maar nergens is dat spanningsveld zo zichtbaar als in Ede. De gemeente ligt pal tegen de Veluwe, huisvest miljoenen dieren, en probeert tegelijkertijd woningbouw en natuurherstel vlot te trekken.

Ede is een testcase voor landelijk stikstofbeleid. De keuzes die hier worden gemaakt, zijn richtinggevend voor de rest van het land. Of zoals Van der Schans het zei: “De vraag wat een eerlijk evenwicht is tussen natuur en landbouw speelt in bijna geen enkele gemeente zo sterk als hier.”

Lees de volledige longread van Follow the Money: Het vee en de Veluwe: minister moet twaalf keer meer boeren uitkopen dan ze nu van plan is.