Marc van der Woude
Al sinds de kerst van vorig jaar kampt de Elleboog, een straat op industrieterrein Klaphek, met wateroverlast. Kelders, die als woon- of opslagruimte worden gebruikt, staan onder een laag water van 5 tot 15 centimeter. De schade is aanzienlijk, en de situatie brengt zelfs veiligheidsrisico’s met zich mee. Bewoners vragen om snelle actie van de gemeente en het waterschap.
Bij een inspectie van vier adressen door de Edese Vos bleek dat de kelders nog steeds kampen met een laag water. Naast materiële schade, zoals gesprongen plavuizen en schimmelvorming, brengt de situatie nu ook veiligheidsrisico’s met zich mee. In veel kelders bevinden zich de CV-ketels, internetaansluitingen en in sommige gevallen zelfs de stoppenkast. Dit verhoogt de kans op kortsluiting en brand aanzienlijk, wat voor extra zorgen onder de bewoners zorgt. “We zijn niet alleen een verdieping van ons huis kwijt, maar de veiligheid van onze woningen staat nu ook op het spel,” aldus een bewoner.
Een gevoel van machteloosheid
Naast de fysieke schade en de veiligheidsrisico’s, krijgen bewoners geen dekking van hun verzekering. Veel van hen wonen al 15 tot 20 jaar in hun huizen en hebben nooit eerder dergelijke problemen ervaren. Ondanks inspanningen om het water te bestrijden met pompen en waterstofzuigers, blijft het water terugkomen. Bewoners vermoeden dat een verhoogde grondwaterstand de oorzaak is, maar voelen zich machteloos omdat er nog geen concrete oplossingen zijn aangedragen.
Naast de veiligheidsproblemen door de elektrische installaties, maakt de schimmelvorming in de vochtige kelders het onmogelijk om deze ruimtes nog te gebruiken. Bewoners zijn genoodzaakt hun kelders voortdurend leeg te pompen om verdere schade te voorkomen. Voorheen dienden deze ruimtes in de volledig onderkelderde woningen als opslag of woonruimte, maar ze zijn nu onbruikbaar geworden.
Wat doen gemeente en waterschap?
Het beheer van het grondwater valt onder de verantwoordelijkheid van het waterschap, maar het is niet zo dat het waterschap de grondwaterstand kan reguleren. Intussen heeft de gemeente wel een adviesbureau ingeschakeld om de situatie in Ede te inventariseren. Voorlopig zijn er echter nog geen structurele maatregelen genomen om de problemen op te lossen. Bewoners dringen aan op snelle actie om verdere schade en veiligheidsrisico’s te voorkomen, zeker nu het natte seizoen voor de deur staat.
De wateroverlast aan de Elleboog staat niet op zichzelf. Ook in Bennekom staan sinds tweede kerstdag kelders onder water. Bij familiebedrijf Geels is de schade al opgelopen tot 100.000 euro. Veel bewoners in Bennekom dweilen meerdere keren per dag en pompen water om verdere schade te beperken. De rioleringsaanpassingen in Bennekom-Oost, waarbij regenwater niet meer via het riool wordt afgevoerd maar terug de grond in stroomt, hebben de situatie verergerd.
Klimaatverandering als oorzaak
Volgens de gemeente en het Waterschap Vallei en Veluwe is de aanhoudende regenval van de afgelopen maanden de voornaamste oorzaak. Het water beweegt langzaam onder stedelijk gebied door, waardoor het peil langdurig hoog blijft. De Bennekomse bewoners maken zich net als die aan de Elleboog zorgen over de stabiliteit van hun huizen, die door de constante waterdruk mogelijk kunnen verzakken.
Het waterschap waarschuwt dat situaties zoals aan de Elleboog en in Bennekom door klimaatverandering steeds vaker zullen voorkomen. De toename van extreme regenval zorgt voor langdurige verzadiging van de grond, wat de grondwaterstand abnormaal hoog houdt. Hoewel er maatregelen mogelijk zijn, zoals het waterdicht maken van kelders, kunnen deze pas worden genomen als de wateroverlast verminderd is.
Wat kan je doen bij een ondergelopen kelder?
Reinier Roerdink, bodem- en wateradviseur en als ‘afkoppelcoach’ actief in Ede, bevestigt dit. “Het afgelopen jaar heeft het in zes maanden tijd net zoveel geregend als normaal in een heel jaar. Dit heeft ertoe geleid dat grondwaterstanden extreem hoog zijn, waardoor kelders in lagergelegen gebieden onder water komen te staan. Dit is een probleem dat zich niet beperkt tot Ede of Bennekom. In heel Nederland worstelen gemeenten en waterschappen met wateroverlast door de klimaatverandering.”
Hoewel veel bewoners verwachten dat de gemeente of het waterschap verantwoordelijk is voor de oplossing, wijst Roerdink erop dat de verantwoordelijkheid vaak bij de huiseigenaar zelf ligt. “Uiteindelijk is de bewoner verantwoordelijk voor het water op eigen terrein,” zegt hij. Dit betekent dat mensen zelf maatregelen moeten nemen om hun huizen tegen wateroverlast te beschermen, zoals het waterdicht maken van kelders of het installeren van pompen.
Ingrijpend en kostbaar
Roerdink benadrukt dat er enkele praktische stappen zijn die bewoners kunnen nemen om de situatie te verbeteren. “Probeer het water naar buiten te brengen, ventileer de spouwmuren en zorg dat de muren van je kelder behandeld worden tegen vocht. Ga dan niet de muren van binnenuit injecteren of afsluiten, dit sluit het vocht alleen maar op. Het beste is om de buitenkant van de kelder aan te pakken, maar dat is vaak een ingrijpende en kostbare operatie.”
Voor oudere huizen, met name die gebouwd zijn voor de jaren ’60, kunnen deze maatregelen nog ingewikkelder zijn. Veel van deze huizen zijn namelijk niet gebouwd met vochtwerende materialen, waardoor vocht gemakkelijk door de muren trekt. Bewoners van deze huizen staan voor een dure uitdaging als ze hun kelders droog willen houden.
Ondersteuning vanuit de overheid
Hoewel de verantwoordelijkheid dus grotendeels bij de bewoners ligt, kunnen de gemeente en het waterschap wel ondersteuning bieden. Zo kunnen gemeenten subsidies verstrekken voor het afkoppelen van hemelwater van het riool en het terugbrengen van regenwater in de grond via infiltratiesystemen. Daarnaast heeft het waterschap de verantwoordelijkheid om te zorgen dat de grondwaterstand in het gebied niet te hoog wordt.
Roerdink benadrukt echter dat zelfs met deze maatregelen het grondwaterpeil niet zomaar zal dalen. “Waterschappen doen hun best om overtollig water af te voeren naar kanalen zoals het Valleikanaal, maar dat is geen snelle oplossing. Dit proces kost tijd, en de hoeveelheid neerslag die we momenteel hebben maakt het nog lastiger.” Hij verwacht dat wateroverlast een terugkerend probleem zal blijven, vooral bij de Veluwse stuwwallen waar het meer regent dan elders in Nederland.
Edese Vos
Belangrijk onderwerp. Wat betreft de verantwoordelijkheden voor grondwater in Nederland: de grootste rol ligt bij provincie en gemeente. Zie
https://iplo.nl/thema/water/grondwater/taken-bevoegdheden-grondwater/. Plat geslagen ligt de verantwoordelijkheid bij structurele overlast bij de gemeente. Het genuanceerde plaatje is terug te lezen in de grondwaterzorgplicht.
Ik wens de bewoners veel sterkte en hoop dat gemeente, provincie en waterbeheer gezamenlijk ondersteuning of een andere vorm van een oplossing zullen bieden.
De bewoners van het Sizahuis aan de Schoolstraat in Bennekom hebben (net als de firma Geels) ook te maken met grote wateroverlast in de kelders. Deze zijn al ontruimd en veel materiaal is al afgevoerd naar de stort.
Het vocht uit de kelder trekt via de muren omhoog naar de diverse woonlagen van de bewoners waarbij schimmelvorming het gevolg is. Vocht en schimmels zijn schadelijk voor de gezondheid en deze groep bewoners is al erg kwetsbaar. We kunnen alles op het klimaat gooien maar goed waterbeheer is een eerste en velen vragen zich af of dat nu wel goed gebeurt.
Voor meer informatie over vocht en schimmel zie de website van het RIVM:
https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/84305-008013_Schimmel%20en%20vocht%20TG2.pdf
Waterschap en Gemeente Ede onderneem actie! U speelt hoogspel met de gezondheid van diverse (kwetsbare) inwoners in uw gebied van verantwoordelijkheid.
“We kunnen alles op het klimaat gooien maar goed waterbeheer is een eerste en velen vragen zich af of dat nu wel goed gebeurt.”
Dit klinkt als een mening en dat is uw goed recht natuurlijk. Echter, gezien de wetenschappelijke bewijslast en enorme consensus in de klimaatwetenschap kunnen we klimaatverandering wel als “feit” beschouwen en is het niet een kwestie van simpelweg alles daarop gooien. Feit is ook dat een warmere atmosfeer meer waterdamp kan bevatten en als het dan regent dan regent het ook meer. 2023 was dan ook het natste jaar sinds de metingen gestart zijn en 2024 liep tot juli nog eens flink voor op 2023, we hebben dan ook een neerslaghoeveelheid gehad die niet eerder voor gekomen is en hoe daar mee om te gaan is dan ook voor o.a. waterschappen een geheel nieuwe situatie.
Als het waterschap hier ook daadwerkelijk wat aan kan doen dan, want als ik de uitleg van Oving in de comments hier volg dan is dat nog zo makkelijk niet. De voorzichtige conclusie die ik daaruit trek is dan dat het een geheel nieuwe situatie is waar men in de (woning)bouw rekening mee zal moeten gaan houden en dat het voor bestaande bouw hopen is dat een overheidsinstantie bereid is een subsidie te verstrekken zodat woningeigenaren of pandeigenaren maatregelen kunnen treffen.
Ook ik ondervind wateroverlast in een “waterdichte” kelder in Bennekom. In mijn straat is in de ruim 40 jaar dat deze huizen bestaan nog nooit een dergelijk vochtgehalte bereikt. Van kerst tot de zomervakantie betekende dit water op de vloer, nu is het er nog vochtig. Naastgelegen straten met oudere huizen en kelders ervaren wel vaker problemen bij hogere waterafvoer.
De waterstand is in deze situatie echter helemaal niet te beheersen. Zoals Edenaren en Bennekomers weten zijn hier geen sloten of stuwtjes. Zowel waterschap als gemeente hebben hier dan ook geen waterpeil te behe(e)r(s)en zoals in lager gelegen gebieden zoals de vallei of een polder.
Daarnaast kennen Bennekom en Ede een zeer bijzondere ondergrond, de zgn grondwaterfluctuatiezone. Een zone langs de flank van de Veluwe waar, door het landijs veroorzaakte verschuivingen van aardlagen verticale schotten zijn ontstaan van ondoorlatende kleilagen. In combinatie met de genoemde onwaarschijnlijk hoge regenval van afgelopen winterperiode (twee keer zo veel als ooit in nederland viel) leidt dit tot een vollere veluwewaterbel (de sprengbeken doen het na tientallen jaren opeens weer en stuwen het grondwater in de grondwaterfluctuatiezone op. Een grondslag waar nauwelijks een wijziging van betekenis in doorgevoerd kan worden.
In het artikel over wateroverlast in Ede wordt de suggestie gewekt dat dit vooral te wijten is aan klimaatverandering terwijl het waterbeleid in Nederland in transitie is. Mede door de recente droogtes was het devies de afgelopen jaren steevast: water vasthouden, water infiltreren en onttrekken zoveel mogelijk verbieden. Nu, na een natte winter en voorjaar, heerst er natschade – die door vernattingsmaatregelen alleen maar erger is geworden.
Ook in stedelijk gebied zijn vernattingsmaatregelen aan de orde van de dag, zoals afkoppeling van regenwaterafvoer. Daartoe wordt het regenwater dat valt op het verhard oppervlak van wegen, parkeerplaatsen en daken van woningen afgekoppeld van het riool om dit (vervuilde) water in de bodem te laten infiltreren en het grondwater aan te vullen.
Onder drogere omstandigheden is er vaak wel ruimte voor verhoging van de grondwaterstand. Deze natte winter laat echter zien dat er niet overal extra infiltratie van regenwater mogelijk is. Zo ontstaat in stedelijke gebieden grondwateroverlast. Kelders en kruipruimtes die vroeger nooit nat waren kunnen als gevolg van het afkoppelen nu wel te maken krijgen met wateroverlast.
Gemeenten hebben een grondwatertaak (voorheen heette dit grondwaterzorgplicht) en moeten in openbaar gebied maatregelen treffen om nadelige gevolgen van de grondwaterstand zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken (art. 2.16 Omgevingswet). Echter, door zich te baseren op modelberekeningen nemen gemeenten maatregelen als afkoppeling waardoor juist schade door wateroverlast kan ontstaan.
In een artikel met de titel: ‘Vernattingsbeleid dat tot schade leidt’ dat te vinden is op: files.atlaterra.nl/VF20240405.pdf staat meer informatie.
We hebben je reactie ook voorgelegd aan de gemeente en ontvingen dit antwoord:
Voordat we gaan afkoppelen wordt de waterdoorlatendheid en grondwaterstand geanalyseerd om de geschiktheid voor afkoppelen te beoordelen en het te verwachten effect in kaart te brengen. Om het werkelijke effect te beoordelen voeren we analyses uit op basis van werkelijk gemeten grondwaterstanden in relatie tot de hoeveelheid gevallen neerslag. Wij meten de grondwaterstanden al meer dan 10 jaar, hiermee is het mogelijk om waar te nemen of de grondwaterstand meer reageert op neerslag dan in het verleden. Onbekende factor voor stijging van de grondwaterstand is de hoeveelheid grondwater die via horizontale stroming of als kwel uit hoger gelegen gebieden aangevoerd wordt. Daarnaast is er in de hele gemeente sprake van een hogere grondwaterstand door de vele neerslag dit jaar.
Het doel van afkoppelen is niet om te zorgen voor stijging van de grondwaterstand. Het doel is om voorkomen of beperken van water op straat en de schade en overlast die dit kan veroorzaken. Of als tweede doel/voordeel is minder hemelwater afvoeren naar de zuivering en aanvullen van de grondwatervoorraad.
De gemeente geeft aan dat de geschiktheid van afkoppelen gebaseerd is op werkelijk gemeten grondwaterstanden in relatie tot de hoeveelheid neerslag. Met andere woorden ‘meten is weten’. Het adagium ‘meten is weten’ wordt echter maar al te vaak geroepen zonder dat er aandacht is voor de metingen
zelf. Met betrekking tot het meten van grondwaterstanden is hierover een artikel met de titel ‘Meten is weten, mits we weten wat we meten’ dat te vinden is op: //files.atlaterra.nl/Articles/VF2020_09_Meten_Weten_Grondwater.pdf verschenen.
Zoals aangegeven in het artikel zijn metingen vaak het startpunt voor modellen en beleid. Het onjuist interpreteren van grondwaterstandsmetingen was voor het antiverdrogingsbeleid een onwelkome boodschap hetgeen is uitgelegd in een artikel met de titel ‘Onwelkome overschatting van de verdroging in
Nederland’ dat te vinden is op: //files.atlaterra.nl/Articles/VF2020_06_05_Onwelkome_overschatting_van_verdroging.pdf
Hoe je het ook wendt of keert, hebben vernattingsmaatregelen die in het kader van het antiverdrogingsbeleid zijn genomen een verhoging van de grondwaterstand tot gevolg. Ook het afkoppelen van regenwater heeft een verhoging van de grondwaterstand tot gevolg. Deze verhoging pakt positief uit in droge jaren maar negatief in natte jaren waardoor eerder, vaker en extra sprake van natschade zal zijn.
Volgens mij ga je er aan voorbij dat er nog nooit zoveel regen is gevallen en dat de Veluwe vele honderden kilometers groot is. De paar dakvlakken die in Bennekom Oost zijn afgekoppeld, dragen hier m.i. maar een fractie aan bij. Je kritiek op meten kan ik volgen, maar het doet niet af aan het simpele feit dat twee keer zoveel water gewoonweg leidt tot ondergrondse aanvulling/ophoping.
Voor de wateroverlast en de hiermee samenhangende schade zijn een aantal aspecten van belang:
– Het gaat niet alleen om de afgekoppelde daken maar vooral ook om het infiltratieriool waarmee de openbare verharding is afgekoppeld van het riool waardoor het regenwater van het verhard oppervlak niet meer wordt afgevoerd maar infiltreert in de ondergrond.
– Het water van wegen en daken dat wordt geïnfiltreerd is in meer of mindere mate vervuild. Voor wegen gaat het bijvoorbeeld om sporen van olie en stoffen afkomstig van bandenslijpsel. Bij daken gaat het om zink afkomstig van zinken dakgoten, lood en stoffen die vrijkomen van bitumen daken. Hier zitten stoffen bij waarschijnlijk op basis van Europese regelgeving niet in het grondwater mogen worden geloosd.
– Er is afgelopen winterhalfjaar meer regen gevallen dan in andere jaren maar waar is die 2 keer zo veel op gebaseerd. Daarnaast moet worden geconstateerd dat al in December sprake was van wateroverlast in kelders in Bennekom.
– De Veluwe is een groot gebied maar voor de situatie in Bennekom is ook het Renkums beekdal van belang hierdoor is het stroomgebied van de Veluwe dat richting Bennekom stroomt vele malen kleiner dan de genoemde honderden kilometers.
Hoe je het ook wendt of keert, heeft het afkoppelen een verhoging van de grondwaterstand tot gevolg waar gedurende natte jaren geen ruimte voor is.
Mbt tot de Enka grondwatervervuiling. Waar vroeger de energiecentrale was is volgens mijn vader die daar werkte de grond zwaar vervuild. De vaten met chemicaliën staken uit de grond. Met eigen ogen gezien toen ik een keer op bezoek was. Nooit iets van gehoord dat dit stuk daadwerkelijk gesaneerd is.