Vuurwerk in Ede aanpakken gaat zomaar niet

Toen ik in 2012 met mijn gezin van een soms rumoerige ‘aandachtswijk’ in Utrecht naar Ede verhuisde, dacht ik dat dit dorp op de Biblebelt wel een oase van rust zou zijn. Maar al bij de eerste jaarwisseling knalde deze illusie uit elkaar.

Nog maar enkele weken nadat we de hele straat goedgemutst voor een kennismakingsborrel hadden uitgenodigd, stond ons huis bijna in de hens.

Het gevaar kwam uit onvermoede hoek. Uit een woning waarvan de bewoners altijd trouw ter kerke gingen, kwam op de laatste dag van het jaar een groepje opgeschoten en aangeschoten jongens tevoorschijn. Ze hadden een flinke lading vuurpijlen en klappers ingeslagen en installeerden zich daarmee ongevraagd onder de overkapping van onze bijkeuken. Verbaasd over deze vrijpostige actie verzocht ik het gezelschap vriendelijk om hun vuurwerk elders af te steken en in ieder geval enkele meters afstand van onze woning te bewaren.

Er werd nauwelijks op gereageerd, ze gingen onverstoorbaar door en besloten op een gegeven moment zelfs een ‘vreugdevuur’ aan te leggen. Daarvoor werd een jerrycan benzine over de straat gekieperd, en alles wat enigszins brandbaar was – waaronder óns haardhout en een kliko – werd erbij gesleept. Vuurwerk dat in het open vuur belandde schoot alle kanten op.

De combinatie jongeren, alcohol, vuurwerk en benzine leverde een onvoorspelbare situatie op. Omdat er wind stond die avond, wat risico gaf voor het houtwerk, besloot ik er wat steviger in te gaan. Dat appèl werkte averechts. Ze werden agressief en uitten bedreigingen, waarna ik de politie belde. De agenten arriveerden vrij snel en hebben de situatie gesust, maar ik heb die nacht door de adrenaline geen oog meer dichtgedaan.

De volgende dag sprak ik een van de aanstichters aan. Zijn boodschap: “Je bent nieuw in Ede, je hebt je maar aan te passen. Wij maken al jaren vuur op Oudejaarsavond, dat is een traditie, en dat blijven we dus ook doen.” Dat deze ‘traditie’ voor mij en mijn gezin een onveilige situatie opleverde boeide hem niet, evenmin als de schade aan mijn eigendommen.

In gesprek met de handhavers

Het incident was voor mij aanleiding om ook eens met de wijkagenten te gaan praten. Ik vroeg hen: “Is dit normaal in Ede?” Een van hen was nieuw en had voorheen in Arnhem gewerkt. Hij vertelde me dat zijn eerste Oudejaarsavond in Ede hem niet in z’n koude kleren was gaan zitten. “Ik wist niet dat er in woonwijken open vuren werden aangelegd. Kennelijk een traditie, maar volstrekt onverantwoord. In Arnhem heb ik dat nog niet meegemaakt.” De andere wijkagent beaamde zijn verhaal. “Dit kan eigenlijk niet.” Toch werd er niet gehandhaafd, en dat verbaasde me.

Enkele maanden later, in oktober 2013, ontsnapte de wijk Veldhuizen aan een potentiële mosterdgasramp waarvoor brandweer en defensie massaal waren uitgerukt. Een voormalig docent natuurkunde van de CHE had in zijn kelderbox als hobby een voorraad gevaarlijke stoffen aangelegd. Aanleiding om toenmalig burgemeester Van der Knaap maar eens een briefje te sturen en opheldering te vragen over het beleid. De gemeente heeft tenslotte een ‘beginselplicht tot handhaving’. Hoe kan het dan dat iets wat het hele jaar door verboden is (en met goede redenen) op 31 december wél wordt gedoogd?

Dat het flink mis kan gaan met de opslag van vuurwerk in woonwijken bleek in mei 2000 in Enschede. Bij deze historische vuurwerkramp, die ik van nabij meemaakte, vielen 23 doden en 947 gewonden. De wijk Roombeek werd grotendeels van de kaart geveegd. Een collectief trauma dat voor de slachtoffers en nabestaanden werd versterkt doordat politie, OM en bestuurders de toedracht en falende handhaving afdekten. Paul van Buitenen, een voormalig klokkenluider uit Brussel wiens werk in 1999 tot de val van de Europese Commissie had geleid, beet zich 7 jaar vast in het Enschedese rampdossier en bracht een ontluisterend rapport naar buiten dat door journalist Ernst Bergboer van 1Twente is samengevat.

De veiligheidscoördinator van Ede reageert

Enkele weken later werd ik gebeld door de veiligheidscoördinator van de gemeente Ede. Hij bedankte me voor mijn brief en vertelde dat hij elke jaarwisseling samen met de burgemeester en politie door de wijken van Ede rijdt om middenin de vuurlinie de vinger aan de pols te houden. Zo kwam Van der Knaap ook aan de veelbesproken steen die inmiddels symbool is geworden van de Edese beroeringen.

De handhavers zitten er dus ‘bovenop’, maar wordt er ook echt gehandhaafd? Volgens de veiligheidscoördinator komt het hier op neer:

1 – “Open vuren zijn niet toegestaan, maar lastig te beheersen omdat de groepen die het doen zich niets van regulering aantrekken.” Samengevat: het mag weliswaar niet, maar we gedogen het toch omdat we bang zijn voor een volksopstand als we wel handhaven. Dus als maar genoeg mensen tegelijkertijd de wet overtreden, kom je ermee weg.

2 – “De problemen zijn in de buitengebieden nog veel groter.” Het gaat dan over Lunteren, Harskamp, Wekerom en Ederveen. Een rapport van de politie uit 2010 getiteld ‘Politie en Bestuur in de Biblebelt’, waaraan ook de Edese brandweer heeft meegewerkt, lijkt in deze richting te wijzen: hoe dieper je in de Biblebelt komt, hoe groter de overlast. Dat geldt ook voor drankketen en zware ongelukken met jonge verkeersdeelnemers. Zorgt een sociaal keurslijf door het jaar heen bij refojongeren voor een bovengemiddelde behoefte om rond de jaarwisseling uit de band te springen, terwijl hun ouders in ontkenning wegkijken?

3 – “Er wordt pragmatisch en efficiënt omgegaan met de beperkte capaciteit van politie en brandweer, met als doel beheersing, niet handhaving.” Hoewel ik daar best begrip voor heb, blijf ik het toch zot vinden dat het feestje van de een tot leed en angst bij de ander zou mogen leiden. Of zoals iemand het laatst op Twitter zei: “De angst van politici om het volk iets af te pakken wint het al jaren van het gezonde verstand.”

4 – “Als je schade hebt kun je aangifte doen.” Leuk om te weten, maar die aangiften worden vaak niet aangenomen of behandeld, want te weinig capaciteit/prioriteit bij de politie. Bovendien een gevalletje ‘Als het schaap verdronken is, dempt men de put’.

5 – “Notoire overtreders ontvangen voorafgaand aan de jaarwisseling een brief van de burgemeester met de mededeling: ‘We houden je in de gaten’.” Bij deze relschoppers, bekend van onder meer de autobranden in Veldhuizen, wordt dan wel gehandhaafd. Althans in theorie, want in de nacht zelf heeft de politie te weinig capaciteit.

6 – “Straten waar overlast is geweest worden het jaar erop opgenomen in de ‘aandachtsroute’ van de politie.” Er wordt dan extra gesurveilleerd.

Samengevat: ‘We doen ons best met de beperkte middelen die we hebben.’ Maar het echte probleem wordt niet aangepakt.

De problemen worden groter, maar politieke moed ontbreekt

Al snel was het dus weer hommeles in de wijk Veldhuizen en werden er zelfs aanslagen met vuurwerk gepleegd op woningen, waarop de net aangetreden burgemeester Verhulst een noodbevel afkondigde. De wijk Rietkampen leed toen onder carbidterreur. De gemeente had vooraf in de krant gemeld welke regels er golden, maar er werd niet gehandhaafd op het al voor de kerst afsteken van vuurwerk. Die regels hoef je dus niet serieus te nemen.

Nieuwe wetgeving heeft gemeenten de mogelijkheid gegeven vuurwerkvrije zones aan te wijzen, maar heel effectief zijn die nog niet. Het kabinet laat gemeenten ook ruimte om zelf te bepalen of er een algeheel vuurwerkverbod komt. Veel bestuurders durven het nog niet aan, ook al is zo’n verbod een kwestie van gezond verstand. Artsen en politiebonden pleiten er al jaren voor en burgemeesters willen dat het landelijk geregeld wordt. Uit een peiling van EenVandaag blijkt dat nu 62 procent van de Nederlanders vóór een verbod is.

Sinds december 2020 zijn de regels voor consumentenvuurwerk wel aangescherpt. Zo is knalvuurwerk nu verboden in Nederland. De periode tussen kerst en oudjaar is daarmee iets rustiger geworden. De knallen die je nu her en der hoort zijn dus illegaal. Je kunt proberen het knalvuurwerk net over de grens te halen, maar bij een controle wordt het ingenomen en voor grote partijen kun je een boete krijgen.

Wat zeggen de landelijke regels?

Consumentenvuurwerk is opgedeeld in verschillende categorieën.

F3: er geldt een landelijk verbod voor vuurwerk uit deze categorie. Het gaat om zwaarder consumentenvuurwerk.

F2: niet al het vuurwerk uit deze categorie is toegestaan. Cakes, compoundboxen, grondbloemen en fonteintjes zijn wel toegestaan, en mogen worden afgestoken tussen 31 december 18.00 uur en 1 januari 02.00 uur. Knalvuurwerk (zoals rotjes), Chinese matten, single shots, losse vuurpijlen, romeinse kaarsen en babypijltjes zijn verboden.

F1: de lichtste categorie vuurwerk mag het gehele jaar worden aangestoken. Het gaat dan om onder meer sterretjes, knalerwten en kleine fonteintjes.

Het vraagt moedig leiderschap om verandering aan te brengen in de ‘vuurwerktraditie’, maar er is wel degelijk draagvlak voor.

Over een algeheel vuurwerkverbod in Ede moet de gemeenteraad nog een definitief besluit nemen. Het voornemen is om het vanaf 31 december 2024 in te voeren. Vandaar ook de subsidie voor ‘vuurwerkvrije feestjes’, om vast te wennen aan het idee. Uit een peiling onder inwoners van vijf jaar geleden blijkt dat een krappe meerderheid de vuurwerktraditie als zodanig in stand wil houden, maar dat een ruime meerderheid vóór een afsteekverbod voor particulieren is (51 procent voor, 35 procent tegen, 13 procent neutraal).

Waar in met name Ede en Bennekom een meerderheid vóór een vuurwerkverbod is, zijn in de buitendorpen meer tegenstanders te vinden. Voor vuurwerkvrije zones is grote steun (92 procent). Tweederde zou bij een algeheel vuurwerkverbod graag zien dat de gemeente dan een centrale professionele vuurwerkshow organiseert.

Hoe is het dit jaar geregeld?

Hoe is het dit jaar in Ede geregeld met het afsteken van vuurwerk en de handhaving daarop? Op de website van de gemeente wordt dit uitgelegd. Er zijn 13 ‘vuurwerkvrije zones’ ingesteld. Dit zijn onder meer het ziekenhuis, twee hospices, een zorginstelling, twee kinderboerderijen, een dierenpension, het station en diverse fiets- en voetgangerstunneltjes.

Vuurwerk afsteken mag alleen op 31 december tussen 18:00 en 2:00 uur. Carbidschieten mag ook op 30 december en alleen buiten de bebouwde kom. Er is cameratoezicht in een deel van de wijk Veldhuizen. Ook de ‘buurtvaders’ zijn in de wijk actief om incidenten te voorkomen. Een woordvoerder van de gemeente laat weten dat open vuren binnen de bebouwde kom sowieso onder geen enkel beding zijn toegestaan.

De ‘wij houden je in de gaten’-brief is dit jaar niet verzonden. “Wel zijn er jeugd- en jongerenwerkers op straat die jongeren die bekend zijn actief aanspreken op het mogelijk veroorzaken van overlast,” aldus een woordvoerder. ‘Aandachtsroutes’ waar op basis van eerdere incidenten actiever wordt gesurveilleerd zijn er wel. “Zowel door handhaving als politie. Er wordt ieder jaar gekeken naar risicogebieden op basis van eerdere jaren. Dat kunnen gebouwen zijn, wijken of eerdere ‘feestlocaties’.”

Overlast kan worden gemeld bij de Meldkamer Toezicht, 0318 680132. Schade in de openbare ruimte kan worden gemeld bij de gemeente. De gemeente vindt het belangrijk dat inwoners (vermoedens van) de opslag van grotere of illegale hoeveelheden consumentenvuurwerk in woonwijken bij de politie melden. Dat kan ook via Meld misdaad anoniem.

Een woordvoerder van de politie in Ede laat weten dat de politie toezicht houdt en “waar nodig ingrijpt om de openbare orde en veiligheid te handhaven.” Samen met sleutelfiguren uit wijken en partners is gekeken naar de beste aanpak voor specifieke buurten. “Bij excessen treden we op. Bij incidenten maken collega’s keuzes en handhaven daar waar het meest nodig is. Dit verschilt per situatie. We vertrouwen op hun vakmanschap.”