Hoe denken politieke partijen in Ede over ’tegenmacht’?

Het goed organiseren van ’tegenmacht’ draagt bij aan betere besluiten. Hoe zit dat eigenlijk in Ede? Hebben de 12 politieke partijen die in de Edese gemeenteraad zijn gekozen hier visie op?

In 2021 agendeerde kamerlid Pieter Omtzigt het begrip ’tegenmacht’. Elke vorm van macht heeft immers ook gezonde controle, in- en tegenspraak nodig. In hoeverre functioneert de gemeenteraad als effectieve tegenmacht voor het College van B&W? Is er kritische lokale journalistiek die de macht controleert? En hoe is het gesteld met de burgerparticipatie en directe democratie?

Laten we de programma’s waarmee de politieke partijen vorig jaar de verkiezingen in gingen eens doorlichten op deze drie onderdelen van de tegenmacht. Natuurlijk: verkiezingsprogramma’s zijn geduldig, papieren beloften die zelden worden waargemaakt. Maar wat erin staat zegt wel iets over de mate waarin partijen erover hebben nagedacht, of ze er echt een visie op hebben of niet. En we kunnen hen in de lopende raadsperiode verantwoordelijk houden: doen ze ook echt iets met de ideeën waarmee ze de verkiezingen in gingen?

1. De gemeenteraad als tegenmacht

De meeste partijen zeggen niets over de gemeenteraad zelf, hoe het eigen functioneren zou kunnen worden verbeterd, zodat de raad effectiever wordt. Niets over de eigen kennisverbetering of opleiding, het beter controleren van het college en de wet- en regelgeving, over informatievoorziening en transparantie, de vergoedingen voor het raadswerk, de manier waarop de agenda wordt vastgesteld, hoe beter om te gaan met conflicten in de eigen gelederen, of hoe de ondersteuning zou kunnen worden verbeterd. En dat terwijl de kwaliteit van gemeenteraden over de hele linie in Nederland te wensen over laat.

“Reflecteren in een democratie is erg belangrijk. Het vermogen om zelfkritisch te kunnen blijven maakt ons een sterke democratie.”

D66 heeft als enige partij wél iets in petto, want de partij wil een jaarlijkse ‘Democratische APK’ waarin de raad en het college kritisch reflecteren op de stand van de democratie in onze gemeente. “Reflecteren in een democratie is erg belangrijk. Het vermogen om zelfkritisch te kunnen blijven maakt ons een sterke democratie,” aldus het partijprogramma. Welke keuringsinstantie deze APK gaat leveren is nog niet bekend.

D66 zet ook in op meer transparantie. Zo wil de partij dat elk belangrijk besluit wordt voorzien van een ‘lobbyparagraaf’, een duidelijk overzicht van alle organisaties/groepen waarmee is gesproken bij de totstandkoming van het betreffende besluit. Ook wil de partij de coalitieonderhandelingen openbaar maken, zodat voor iedereen transparant is welke keuzes worden gemaakt en waarom. En er moet een duidelijk proces komen voor vertrouwelijke stukken. Vertrouwelijkheid alleen bij hoge uitzondering en voor een beperkte termijn, waarna goed vindbare openbaarmaking moet volgen.

2. De plaatselijke journalistiek als tegenmacht

Plaatselijke journalistiek die in het algemeen belang de macht controleert en kritische vragen stelt? Slechts drie partijen geven er in hun programma wat aandacht aan. Mens en Milieu Ede schrijft: “We willen een gemeente die open en transparant communiceert en onderbouwde kritiek van maatschappelijke organisaties, journalistiek en burgers op het gemeentebeleid toejuicht.” De ChristenUnie vermeldt: “Onafhankelijke lokale en regionale media (zowel digitaal als op papier) zijn cruciaal voor de lokale nieuwsvoorziening en de lokale democratie. Ze informeren inwoners, houden bestuurders scherp en agenderen maatschappelijke kwesties.” Beide partijen vinden het dus belangrijk, maar (nog) niet belangrijk genoeg om het ook te budgetteren.

“Onafhankelijke media zijn cruciaal voor de lokale democratie. Ze houden bestuurders scherp en agenderen maatschappelijke kwesties.”

BurgerBelangen vindt dat “publicatie van gemeentelijke informatie in de lokale krant moet blijven bestaan,” zodat alle inwoners goed worden geïnformeerd. Dit is geen journalistiek maar informatie die van de afdeling communicatie van de gemeente komt. We lezen dat de partij ook “tevreden is met het aanbod van de Lokale Omroep Ede (XON)” en dat deze omroep op steun kan rekenen. Dat is leuk voor XON en jammer voor alle andere journalistieke media die blijkbaar niet in gelijke mate op steun kunnen rekenen. “Verder is er in Ede een club met enthousiaste vrijwillige columnisten, die inmiddels een vaste plek in Ede Stad hebben weten te bemachtigen. Wij waarderen hun bijdrages, ook al zijn we het niet altijd eens,” meldt BurgerBelangen. Forum voor Democratie ziet XON vooral als spreekbuis van de gemeente en wil dat de subsidie daarom stop wordt gezet.

3. Burgers als tegenmacht

Participizza! Hier hebben verschillende partijen uitgesproken ideeën over. Beleid heeft immers maatschappelijk draagvlak nodig, anders gaat het mis en komen Edenaren met hun hooivorken naar het gemeentehuis. Dus moet je burgers actief betrekken bij ideeën- en besluitvorming. Dé participatiepartijen van Ede zijn de ChristenUnie, het CDA en D66. Zij hebben hebben in hun verkiezingsprogramma’s de meest uitgebreide paragrafen.

De ChristenUnie wil actief werk maken van het ‘uitdaagrecht’ (‘right to challenge’). Dit is het recht om als bewoners de gemeente uit te dagen en aan te geven dat je, bijvoorbeeld als wijk of als dorp, taken slimmer, beter, goedkoper of anders kan organiseren. Ook wil de partij ‘burgerberaden’, clubjes waar je als burger ingeloot kunt worden om actief betrokken te worden bij participatietrajecten. Op de website https://g1000.nu wordt uitgelegd hoe dat precies werkt. Een belofte waar je de ChristenUnie direct na de verkiezingen aan mag houden is het ‘maatschappelijk akkoord’. Parallel aan de coalitieonderhandelingen kunnen maatschappelijke organisaties, verenigingen en dorpsraden een gezamenlijk maatschappelijk akkoord opstellen dat vervolgens wordt opgenomen in het bestuursakkoord.

“Bewoners moeten het recht krijgen om de gemeente uit te dagen als ze taken slimmer, beter of goedkoper kunnen organiseren.”

Het CDA legt veel nadruk op de maatschappelijke rol van kerken. Kerken voeren namelijk al veel langer dan de gemeente ‘keukentafelgesprekken’. “Bij de ontwikkeling van beleid is het dan ook erg belangrijk de kennis van kerkelijk werkers over armoede, gezinsproblematiek, verslavingen en meer te betrekken,” aldus het CDA. Deze partij wil het ‘right to challenge’ ook invoeren. Met zoveel draagvlak in de raad kun je je afvragen waarom dit nog niet is gerealiseerd.

D66 wil het raadgevend referendum, dat de partij zelf landelijk de nek om heeft gedraaid, terug in de plaatselijke politiek. Ook moet er een ‘recht op rekest’ komen. Dit betekent dat burgers moeten kunnen meebeslissen over de agenda van de raad en dus zelf onderwerpen kunnen agenderen als daar voldoende mensen achter staan. Verder wil de partij allerlei raden instellen die de gemeente gevraagd en ongevraagd advies kunnen geven, al is niet duidelijk wie daar dan in moeten komen.

GemeenteBelangen, de PvdA, de VVD en de GBP willen meer ‘collectief particulier opdrachtgeverschap’ bij het realiseren van nieuwe woonomgevingen. GroenLinks en Mens en Milieu willen meer energiecoöperaties. Forum voor Democratie een gekozen burgemeester en “bindende referenda naar Zwitsers model.” De Democratische Partij Ede wil vooral een hoop algemeenheden zoals “inwoners laten meebeslissen met wat er in hun buurt en de gemeente gebeurt,” maar maakt dit op geen enkel punt concreet.

De partij met de minste visie op tegenmacht is met afstand de PvdA, direct gevolgd door de SGP. Meer dan drie tot vijf zinnetjes in de partijprogramma’s zaten er niet in.

De problemen sámen oplossen

Ik sluit af met een citaat van Pieter Omtzigt uit zijn Nieuwspoort-lezing over macht en tegenmacht: “Willen we met elkaar het vertrouwen in de rechtsstaat herstellen, dan moet openheid weer de norm worden. Macht moet tegenmacht ontmoeten, niet om het gevecht, maar om problemen onder ogen te zien en samen op te lossen. Alleen zo neem je betere besluiten.”