De overheid heeft geen geweten, maar wij nog wel?

“Nando,” zei iemand me eens, “onthoud goed, de overheid heeft geen geheugen en geen geweten.” Ik schrok nogal van die uitspraak. Hoe kun je dat nu zeggen? De mensen die bij de overheid werken hebben een geweten en een geheugen. Dat kun je niet zomaar afschrijven.

Maar het gaat niet om de ambtenaren. Het gaat om het systeem dat ‘overheid’ heet. Een glibberig systeem wat steeds ondoorzichtiger wordt. De transparantie neemt af, de overheid wordt minder controleerbaar. De mens raakt ontheemd, maar ook de overheid raakt verstrengeld in haar eigen ondoorzichtige tentakels. Hier hak je zo’n glibberig aanhangsel af en daar komen er zeven bij. Daar doet geen ambtenaar wat aan.

Een systeem heeft geen geweten. Dat komt terug in de problemen met boeren en burgers. Van de weeromstuit krijgen ambtenaren cursussen. Ze leren wanneer ze hun eigen geweten wel en wanneer ze het niet mogen gebruiken als mensen in de knel gaan komen. Je mag tenslotte geen onderscheid maken in gelijke gevallen? En als dat wel gebeurt en het komt openbaar, dan staat de eerste rechtszaak alweer om het hoekje te kijken. Want die andere burger wil ook soepel behandeld worden.

“In onze samenleving mag een overheid bedrijven geen krimp opleggen, ook al krimpt de natuur ineen.”

Wat de boeren niet lukt, lukt de KLM wel. De overheid tegenhouden. Het aantal vluchten van en naar Schiphol moet dalen naar 440.000, vindt de overheid. Dat is logisch. De boeren doen hun koeien en kippen weg voor de natuur, dan ook bedrijven als Corendon en KLM hun vervuilende bezigheden. Maar deze bedrijven kregen de rechter zover de overheid een halt toe te roepen. Ze mogen verder groeien, eerst moet de overheid alle andere mogelijkheden uitzoeken om de overlast te stoppen. Je ziet de boeren al kijken.

In onze samenleving mag vervuiling altijd doorgaan. Een overheid mag bedrijven geen krimp opleggen, ook al krimpt de natuur ineen. Lawaai, luchtvervuiling, zwerfafval, watervervuiling, lichtvervuiling nemen toe. Aan de sterrenhemel schitteren de Starlink-sterren van Elon Musk.

Schiphol stopt nachtelijke vluchten. Maar overdag komen die over… precies, over Ede. Dat scheelt milieuvervuiling, zegt de minister, want ze vliegen voortaan minder om. Maar omvliegen vermijdt juist overlast door lawaai en vieze lucht. Een goedkoop vakantievluchtje per jaar is ons belangrijker dan elke dag gezonde lucht. Minderen is geen optie, lijkt het. Maar het moet snel meer minder. De overheid heeft dan geen geweten, wij hebben dat toch nog wel?