De kansen van Artbase Ede krimpen met de dag

In 2020 besloot de gemeente Ede dat de Frisokazerne een nieuw museum zou gaan huisvesten: Artbase Ede. Volgens de planning zou het in voorjaar 2024 (nu dus) haar deuren openen. Maar er is nog geen spoortje museum te bekennen. Hoe kan dat?

Het project lijkt erg op de levensloop van de World Food Experience, één kazernedeur verder. Het begon ‘mega’ met een World Art Center. Toen werd het iets bescheidener: Artbase. Inmiddels is het nog verder teruggeschaald naar Concept Friso. De plannen en ontwerpen worden telkens aangepast in pogingen om het project financieel haalbaar te krijgen. Er is zelfs een reële kans dat het helemaal niet meer doorgaat.

Het plan voor de Frisokazerne

Even terugblikken: In 2011 verlaat Defensie de kazerneterreinen in Ede en verkoopt de grond en de panden aan de gemeente Ede. Sindsdien is de gemeente naarstig op zoek naar een goede invulling van de monumentale Maurits- en Frisokazerne. Aangezien beide kazernes op een A-locatie liggen zou dat natuurlijk geen probleem moeten zijn. Uiteindelijk mag de Mauritskazerne de thuisbasis van de Food Experience worden, maar dat plan is door het intrekken van de provinciale subsidie nu gesneuveld.

De Frisokazerne verwelkomt in 2014 muziek- en cultuurpodium Akoesticum, dat de rechtervleugel van de kazerne betrekt. De gemeente wil daarnaast ook graag de linkervleugel – die momenteel meerdere kleine bedrijven huisvest – een culturele invulling geven. De plannen om het Exposeum (een culturele expohal met een link naar de foodsector) en het World Art Center in deze linkervleugel te huisvesten sneuvelen, waarna de gemeente in 2019 oppert om een expositie over Helene Kröller-Müller te creëren: ‘Het leven van Helene’.

Dit plan vormt uiteindelijk de basis voor Artbase Ede. De raad stemt met het voorstel in, en in 2020 wordt creatief bureau Norternlight aangetrokken om een masterplan op te zetten. Dit plan, waarin Artbase hét culturele anker op het WFC-terrein moet worden, wordt in 2021 gepresenteerd.

Een multidimensionale beleving

Uit dit masterplan is op te maken dat Artbase een ‘multidimensionale, sensorische beleving gebaseerd op het leven van Helene Kröller-Müller en haar drijfveren’ gaat worden. Het motto van Artbase luidt dan ook: ‘een ervaring over HKM, kunst en bezieling’. Bezoekers wandelen in Artbase door acht aaneengesloten ruimtes, waar men door allerlei hightech installaties (audio, video en tekst) meegenomen wordt in het leven van HKM en haar drijfveren. Daarnaast passeren onder meer ook de Hoge Veluwe en Van Gogh de revue.

Artbase eindigt met exposities van jonge (lokale) kunstenaars én spiegelt bezoekers uiteindelijk hun eigen drijfveren voor. Het museum hoopt zo ‘Nederlands eerste immersieve, multimediale ervaring van een kunstzinnig, persoonlijk levensverhaal’ te worden.

Samenwerking met het Kröller-Müller

Door Helene Kröller-Müller aan Artbase te verbinden hoopt de gemeente van de (inter)nationale allure en bekendheid van het Kröller-Müller Museum mee te kunnen genieten. ´Van Gogh, het Kröller-Müller Museum en de Veluwe zullen een prominente plek krijgen, zodat de toeristische (dag)bezoeker die het verhaal van Helene wellicht niet kent getrokken wordt.’

De gemeente hoopt dat het WFC-terrein (en Artbase), gelegen pal naast het nieuwe station Ede-Wageningen, als ‘poort naar de Veluwe’ gaat fungeren. Toeristen die het Kröller-Müller Museum bezoeken zullen zo mogelijk ook verleid worden om Artbase (en daarmee Ede) te bezoeken.

Het Kröller-Müller Museum schrijft in het masterplan over Artbase: ‘Met de keuze voor een hightech multimediale en immersive beleving van hoge kwaliteit zal Artbase Ede een meer dan goede aanvulling zijn op het bestaande aanbod in de regio en zeker ook op hetgeen het Kröller-Müller Museum op dit moment biedt.’

Het zijn lovende woorden, maar het museum heeft volgens het masterplan zelf actief deelgenomen én bijgedragen aan de projectgroep achter Artbase. De gemeente geeft in het plan zelfs aan dat ze de onderlinge band met het Kröller-Müller wil versterken. Keurt de slager dan niet haar eigen vlees? Sterker nog: de permanente expositie over Helene in Artbase is gebaseerd op de tijdlijn van het leven van Helene en Anton op de website van het Kröller-Müller. Het museum heeft geen ruimte om deze tijdlijn tentoon te stellen, waardoor Artbase deze tijdlijn nu een fysieke plaats kan geven.

Exploitatie jarenlang verliesgevend

De laatste update over Artbase stamt van 7 september 2023. De gemeenteraad wordt dan tijdens een informatieve raadsvergadering kort bijgepraat over de voortgang van het project. Er wordt gemeld dat de exploitatiebegroting van Artbase ‘sluitend’ is, maar de investeringsbegroting ‘nog niet’. In andere woorden: er is nog niet genoeg geld beschikbaar om Artbase van de grond te krijgen.

Het kostenplaatje van Artbase bestaat uit twee zaken: de exploitatiebegroting (de kosten voor het draaien van het museum) en de investeringsbegroting (de kosten voor het opstarten en openen van het museum). De eerste is rond, al wordt in het eigen masterplan geschat dat Artbase – ondanks een jaarlijkse subsidie van de gemeente Ede à € 265.000 – de eerste vijf jaar jaarlijks tonnen verlies gaat lijden.

Dit reflecteert de landelijke trend waarin lokale musea vrijwel zonder uitzondering geld kosten, in plaats van opbrengen. Leisure Advies, dat de businesscase van Artbase heeft beoordeeld, schrijft dat ‘er vrijwel geen fondsen zijn die bijdragen aan de exploitatiekosten’. Het jaarlijkse tekort zal zodoende waarschijnlijk door de gemeente aangevuld moeten worden. De gemeente Ede opperde zelf al dat dit een mogelijkheid is. In dit geval zal de jaarlijkse bijdrage van de gemeente Ede aan Artbase op ongeveer € 500.000 uitkomen.

Investering van 7,5 miljoen nodig

Maar voor Artbase haar deuren kan openen moet de investeringsbegroting à € 7,5 miljoen rond zijn. De bouwkundige kosten (€ 2,6-2,8 miljoen) om de Frisokazerne gebruiksklaar te maken worden door de gemeente Ede, die als verhuurder gaat fungeren, betaald. Het overige bedrag (€ 4,6 miljoen) wordt gebruikt om het museum in te richten en op te starten. Dit geld moet door investeerders (fondsen, overheden, particulieren en bedrijven) gesponsord worden.

Voor het verwerven van deze sponsoren werd in 2021 een tijdsbestek van 16 maanden ingeroosterd. Leisure Advies schrijft verder: ‘Voor het vertrouwen van fondsen en sponsoren in de realisatie van een dergelijk project is zichtbaar commitment van een overheid belangrijk’. In andere woorden: fondsen en loterijen willen meestal pas investeren als gemeente en provincie dat al hebben gedaan. Deze fondsen en sponsoren zullen volgens de businesscase minder dan 30 procent van de totale investeringen financieren, waardoor de overige ruim 70 procent dus voor rekening van gemeente Ede en/of de provincie Gelderland komt.

Nog geen subsidie aangevraagd

De gemeente Ede wil deze kosten niet alleen ophoesten, en schrijft dan ook dat het ‘om een eenmalige investeringssubsidie van de provincie gaat vragen’.

Maar wat blijkt: de gemeente Ede heeft, als initiatiefnemer van Artbase, in 2024 nog helemaal geen subsidieaanvraag bij de Provincie Gelderland ingediend. De provincie laat zelfs weten dat ‘er in een eerder stadium met de gemeente Ede over Artbase gesproken is, maar dat er al meer dan een jaar niets meer over het project gehoord is.’ Voor Artbase, dat in het voorjaar van 2024 open zou gaan, is dus nog geen eens subsidie aangevraagd.

De gemeente Ede bevestigt dit ook. Waarom na drie jaar nog steeds geen subsidie is aangevraagd is een raadsel. Maar intussen lijkt het Artbase-roer alweer omgegooid te worden. Bij de gemeente komt een nieuw conceptplan boven drijven: Concept Friso.

Dit conceptplan heeft weer alles te maken met het verlieslijdende Akoesticum. Door teruglopende inkomsten – mede door corona – balanceerde Akoesticum in 2023 acuut op de rand van faillissement. De gemeente Ede redde het kunstpodium door (boven op de jaarlijkse subsidie) een extra lening van € 175.000 te verstrekken én de huurachterstand van € 186.000 in een lening om te zetten.

Akoesticum moest echter wel met een nieuw businessplan komen om te zorgen dat het niet nóg een keer in deze penibele positie terecht komt. In dit nieuwe businessplan is te lezen dat Akoesticum samen met Artbase en creatief bureau Redrum samen gaat werken om van de Frisokazerne dé culturele hotspot van Ede te maken: Concept Friso.

Het voltallige college van B&W bracht enkele weken geleden een bezoek aan Redrum. Foto’s: Gemeente Ede.

Wat is Concept Friso?

Concept Friso moet een ‘culturele hotspot’ worden waar Akoesticum, Redrum en Artbase samenwerken door ruimtes te delen of een gezamenlijke programmering. Ook wordt onderzocht ‘hoe schoonmaaktaken en ontvangst’ gedeeld kunnen worden. Het is echter niet duidelijk of Artbase een plek in Concept Friso gaat krijgen. De gemeente onderzoekt namelijk dit jaar ‘of de Frisokazerne voldoende ruimte biedt om deze drie partijen te huisvesten’. Het is dus nog niet bekend of er in de Frisokazerne wel genoeg ruimte voor de drie partijen is.

De gemeente laat weten dat het originele masterplan (2021) de basis blijft vormen voor Artbase, maar schrijft daarnaast ook: ‘Om concept Friso mogelijk te maken, worden er wellicht wijzigingen in het masterplan aangebracht. De indeling uit het masterplan is dus niet definitief’.

Het is dus nog niet zeker hoe Artbase eruit gaat zien. Maar het lijkt er wel op dat het museum ruimte moet gaan inleveren: waar Artbase in 2021 de hele linkervleugel van de Frisokazerne kreeg toebedeeld, staat in het businessplan van Akoesticum dat Redrum 60 procent van de ruimtes in deze linkervleugel gaat gebruiken. In dit geval zou Artbase slechts 40 procent van haar oorspronkelijk geraamde ruimte in gebruik krijgen en moet het museum weer terug naar de tekentafel.

Hoe gaat het nu verder?

De gemeente verwacht de uitwerking van Concept Friso eind 2024 klaar te hebben. In dit plan zal ook een nieuwe investeringsbegroting opgenomen zijn. Artbase zal dan, volgens de huidige schatting, in 2026 haar deuren openen.

Maar de kans dat dat nog gebeurt lijkt steeds kleiner te worden. De gemeente is in de afgelopen drie jaar immers niet in staat geweest om de vereiste investeringen te verzamelen (of überhaupt aan te vragen). Bovendien wordt in 2026 de Rijksbijdrage voor gemeenten verlaagd, wat betekent dat de gemeente Ede minder geld vanuit de Rijksoverheid krijgt. Of Artbase in 2026 echt open gaat is dus nog maar de vraag.