Edese Vos
In de Proosdijvijver worden deze weken opnieuw honderden kilo’s Amerikaanse rivierkreeften gevangen. Dat is nodig om de invasieve soort te bestrijden. Omdat er ook botulisme in de vijver is vastgesteld, vragen omwonenden zich af of dit gevolgen heeft voor de veiligheid van kinderen, honden en misschien zelfs voor wat er op het bord belandt.
Een bewoner uit de buurt zegt: “Ze halen de netten uit het water, straks zit het gras vol met vuil water. Ik vertrouw het niet.” Volgens vissers in het park zouden de kreeften voor twee euro per kilo aan restaurants worden verkocht. Is dat wel veilig voor consumptie? Het gaat om flinke aantallen: volgens de gemeente is deze week al zo’n 165 kilo gevangen, terwijl de vangst nog doorloopt. Dat komt neer op duizenden dieren.
Wat zegt de gemeente Ede?
Bestuursadviseur Kiki Jamar bevestigt dat de vangst plaatsvindt, maar benadrukt dat de kreeften niet naar restaurants gaan. “Er wordt alleen gevist door één beroepsvisser. Die verkoopt de kreeften niet door,” zegt ze.
Over het botulisme meldt de gemeente, op basis van het waterschap, dat de bacterie vogels en vissen treft, maar geen direct effect heeft op rivierkreeften zelf. Tijdens de visperiode zijn borden geplaatst die hondenbezitters waarschuwen hun dieren niet in de vijver te laten zwemmen, zowel om verdrinkingsgevaar in de fuiken te voorkomen als vanwege de risico’s op besmetting.
Deskundige over risico en verhitting
Yannick Janssen van ecologisch onderzoeksbureau ATKB, dat eerdere vangacties uitvoerde, zegt dat zijn bureau dit jaar niet betrokken is. “Waarschijnlijk is er nu direct een beroepsvisser ingeschakeld.”
Over de vraag of botulisme een risico vormt voor de kreeften die gevangen worden, houdt Janssen een slag om de arm: “Ik durf het niet met zekerheid te zeggen, maar in de regel worden rivierkreeften eerst gespoeld en daarna gekookt. Daarbij zou het gif niet overleven. Maar quote me er niet op – ik zou dit moeten nazoeken in de literatuur.”
Wetenschappelijke bronnen zoals het RIVM en de Amerikaanse FDA bevestigen echter dat het botulisme toxine (het gif) hittegevoelig is en wordt vernietigd bij verhitting tot 100°C gedurende minimaal 10-15 minuten.
Hoe gevaarlijk is botulisme voor mens en dier?
Botulisme wordt veroorzaakt door de bacterie clostridium botulinum. Die kan in warm, zuurstofarm water gifstoffen produceren, vooral in kadavers van dode dieren. Het gif werkt verlammend en is dodelijk voor vogels en vissen.
Voor mensen is besmetting via spatwater in het gras onwaarschijnlijk, omdat het toxine buiten water snel afbreekt door zonlicht en zuurstof. Het grootste risico zit in direct contact met besmette kadavers of het drinken van water door honden.
Wat kun je zelf doen bij botulisme?
- Laat honden niet in besmet water zwemmen of eruit drinken.
- Raak dode dieren niet aan en meld ze bij het waterschap: 055-5272272.
- Was handen (en poten) na contact met water of natte modder.
Botulisme kan ook melkvee treffen dat besmet water drinkt. In dat geval moet de melk vernietigd worden om risico’s voor de voedselketen en volksgezondheid te voorkomen.
Consumptie van rivierkreeften uit besmet water
Volgens onderzoek van Wageningen University is het spierweefsel uit de staart van rivierkreeften doorgaans veilig om te eten, maar wordt het eten van het kopvlees afgeraden omdat daar schadelijke stoffen kunnen ophopen. Echter, de Wageningen Universiteit adviseert expliciet: “In water waar botulisme heerst, of sprake is van andere verontreiniging, wordt echter aangeraden géén waterdieren te consumeren.” Dit is een belangrijk voorzorgsprincipe.
Achtergrond: waarom die vangst?
De rode Amerikaanse rivierkreeft staat op de Europese lijst van invasieve exoten. De dieren ondergraven oevers, eten waterplanten en brengen zo het lokale ecosysteem uit balans. Daarom organiseert de gemeente Ede in samenwerking met het waterschap elke twee jaar een vangactie.
In 2021 leverde dat nog ruim 11.000 kreeften op, waarvan een deel destijds wél bij restaurants belandde, zo bevestigden meerdere media toen.
Conclusie
De gemeente Ede verzekert dat de huidige vangst van rivierkreeften uit de Proosdijvijver niet bestemd is voor restaurants of consumptie. Hoewel het botulisme toxine door koken onschadelijk gemaakt kan worden, blijft het algemene advies om geen waterdieren te consumeren uit wateren waar botulisme heerst. Wanneer je rivierkreeften op het menu ziet, is het altijd verstandig na te vragen waar deze vandaan komen.
Op dit soort vijvers zit vaak ook een riooloverstort. Los van botulisme lijkt mij dat ook een factor die consumptie uit dit soort water niet handig maakt.