Marc van der Woude
Twee sleutelfiguren verlaten binnenkort het Edese raadhuis. Het vertrek van gemeentesecretaris René Groen en raadsgriffier Gerrit Hagelstein per 1 september betekent dat Ede twee topfunctionarissen verliest die achter de schermen meer invloed hebben dan veel mensen beseffen.
Want hoewel wij onze raadsleden kiezen, wordt de bestuurscultuur sterk bepaald door mensen die we nooit op een stembiljet zullen zien. Wie zijn deze ‘onzichtbare spelers’ en wat is hun werkelijke macht? En hoe zit het met de democratie als cruciale functies niet direct door de inwoners worden gekozen? Tijd om de gordijnen van het Edese raadhuis een beetje op te trekken.
De bestuurlijke driehoek
Elke gemeente heeft een driemanschap dat cruciaal is voor het functioneren van het lokale bestuur. De bestuurlijke driehoek (burgemeester–griffier–gemeentesecretaris) is een overlegstructuur op strategisch niveau die moet zorgen voor goede afstemming tussen raad, college en ambtelijke organisatie – essentieel voor een goed functionerend lokaal bestuur. De invloed van deze drie mensen is vaak veel groter dan alleen hun formele taakomschrijving.
De burgemeester (René Verhulst)
De burgemeester is het gezicht van de gemeente. Hij is de ‘voorzitter van de club’, die de vergaderingen van het college van B&W (burgemeester en wethouders) en de gemeenteraad leidt. Ook is de burgemeester verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid in Ede. Hij is een belangrijke schakel die moet zorgen voor de verbinding tussen de politiek en de ambtenaren. Zijn positie is bij het grote publiek het bekendst.
De gemeentesecretaris (René Groen)
De gemeentesecretaris is de baas van álle ambtenaren in de gemeente. Hij is ook de belangrijkste adviseur van het college van B&W. Wanneer wethouders een besluit willen nemen, zorgt de gemeentesecretaris ervoor dat alle informatie op papier staat en uitgewerkt is. Hij is de CEO van de gemeente, een spil die de koers van de ambtelijke organisatie uitzet en daarmee indirect enorme invloed heeft op het beleid. René Groen vertrekt per 1 september naar Amersfoort, waar hij dezelfde functie gaat vervullen. Maartje Schlebusch, de huidige concerndirecteur, neemt zijn rol tijdelijk waar, totdat er een permanente opvolger is gevonden.
De raadsgriffier (Gerrit Hagelstein)
De raadsgriffier is de ‘coach en gids van de gemeenteraad’. Zijn team, de griffie, moet ervoor zorgen dat onze gekozen raadsleden hun werk goed kunnen doen. Het raadswerk omvat het controleren van het college, het stellen van kaders en het nemen van alle belangrijke besluiten in de gemeente – want de gemeenteraad is formeel het hoogste democratische orgaan. Zonder een goede griffier missen raadsleden de ondersteuning die ze nodig hebben om hun rol goed uit te voeren. De griffier dient deze rol onafhankelijk van het college te vervullen. Gerrit Hagelstein gaat nu na 20 jaar met pensioen. Marie Louise Engelsman volgt hem per 1 september op.
Marie Louise Engelsman en Maartje Schlebusch. Foto’s: Gemeente Ede.
Hoe democratisch is het?
Inwoners hebben democratisch raadsleden gekozen om hun belangen te vertegenwoordigen. Maar de bestuurlijke driehoek wordt niet direct verkozen. Is daar dan wel democratische controle op?
De burgemeester en de griffier: De gemeenteraad heeft wel een rol bij hun benoeming, vaak via een speciale commissie die de profielschets opstelt en de selectie doet. De burgemeester wordt uiteindelijk benoemd door de Kroon op voordracht van de gemeenteraad. Maar dit proces vindt grotendeels achter gesloten deuren plaats en is weinig transparant. Er mag door betrokkenen niet over gesproken worden. De officiële redenen zijn de privacy van sollicitanten en het waarborgen van kwaliteit. Als burger heb je dus maar beperkt inzage in hoe deze belangrijke posities worden ingevuld.
De gemeentesecretaris: Hier is het wat duidelijker: de gemeentesecretaris wordt aangesteld door het college van B&W, dus door de wethouders. Onze gekozen gemeenteraad heeft hierbij geen formele rol, geen inspraak en geen instemmingsrecht. Dat betekent dat hij geen directe verantwoording aflegt aan de gemeenteraad, terwijl hij de hele gemeentelijke organisatie aanstuurt en advies geeft over de meest belangrijke beleidszaken.
De essentie van onzichtbare macht
Deze ‘onzichtbare’ posities zijn niet alleen invloedrijk voor het dagelijks functioneren van onze gemeente. Zij drukken ook een stevig stempel op de bestuurscultuur. Ze beheren informatie, sturen processen, adviseren over beleid en bieden continuïteit terwijl de raad elke vier jaar een andere samenstelling krijgt. De manier waarop zij hun taken uitvoeren, kan bepalen hoe open, transparant en democratisch de lokale overheid daadwerkelijk is.
Maar wat gebeurt er als hun macht zo groot wordt dat het de democratische controle belemmert? En welke rol speelt de pers, die immers de ogen en oren van de inwoners hoort te zijn, in deze dynamiek?
Het vertrek van Groen en Hagelstein maakt dit een geschikt moment om te onderzoeken hoe deze mannen met macht functioneren en hoe de bestuurlijke driehoek in Ede omgaat met democratische controle. In de komende artikelen duiken we dieper in de praktijk van deze driehoek in Ede. Met concrete voorbeelden die laten zien hoe de verhoudingen soms op scherp staan en de strijd om transparantie wordt geleverd.
De volgende aflevering: Achter gesloten deuren: de strijd om transparantie’.
Edese Vos
