Marc van der Woude
Ik weet nog precies waar ik was en wat ik deed op 13 mei 2000. Het zijn van die momenten die je altijd bij blijven. De vuurwerkramp in Enschede heeft diepe sporen nagelaten in de stad waar ik opgroeide. We zijn nu een kwart eeuw verder. Kan zoiets opnieuw gebeuren? En zijn we er als samenleving beter op voorbereid?
Het is op de dag af 25 jaar geleden dat een opslag van 118 ton vuurwerk in de woonwijk Roombeek ontplofte. Er kwamen 23 mensen om het leven. Duizenden raakten gewond. Een complete buurt werd weggevaagd. En daarna was er de ramp na de ramp: de trauma’s, die vaak maar ten dele werden verwerkt.
Hoewel er vele onderzoeken volgden, is tot op de dag van vandaag niet onomstotelijk vastgesteld wat de oorzaak van de ramp was. Voor veel betrokkenen blijft dat een open wond. De ramp leidde tot een ingrijpende herziening van de regels rond vuurwerkopslag. Maar zijn daarmee de risico’s echt verdwenen?
Begin vorig jaar ging ik op onderzoek uit naar vuurwerkopslaglocaties in de gemeente Ede. Aanleiding was een incident in Rotterdam: daar ontplofte een drugslab in een garage. In dezelfde straat, op amper vijftig meter afstand, bleek een vuurwerkopslag aanwezig – legaal, en met 4000 kilo vuurwerk. De opslag werd in allerijl ontruimd. Het liep goed af, maar het had ook totaal mis kunnen gaan. Het bracht de vraag op tafel: hoe veilig zijn vuurwerkopslagen in woonwijken eigenlijk? En waarom zijn ze überhaupt nog toegestaan?
De les van Enschede: meer regels, maar ook nieuwe blinde vlekken
Na Enschede kwam het Vuurwerkbesluit. De regels werden flink aangescherpt. Opslagen moesten gesprinklerd worden, er golden veiligheidsafstanden, en de brandweer kreeg een adviserende rol bij vergunningverlening. Volgens Wim Verboom van de Veiligheidsregio Gelderland-Midden, zelf nog betrokken bij de nasleep van de ramp in Enschede, was de aanscherping “draconisch”. Maar anno 2025 blijken de regels hun houdbaarheidsdatum te naderen.
In december 2023 verscheen een indringend rapport van de Universiteit Twente onder leiding van onderzoeker René Torenvliet. De centrale boodschap: de risico’s van vuurwerkopslag in woonwijken worden ernstig onderschat. Volgens Torenvliet: “Wij hebben in eerder onderzoek al laten zien hoe onvoorspelbaar een vuurwerkexplosie kan zijn. Zelfs licht vuurwerk – categorie F1, F2 – kan in een besloten ruimte massa-explosief gedrag vertonen.”
“De staat neemt dit risico, maar het zijn de burgers die het dragen.”
Het gaat, stelt hij, om risicodenken: het risico op een incident is misschien klein, maar als het fout gaat, zijn de gevolgen enorm. “De staat neemt dit risico, maar het zijn de burgers die het dragen.”
Ook Paul van Buitenen waarschuwde daar al voor. De voormalig klokkenluider en Europarlementariër publiceerde op 13 mei 2020 een onderzoeksrapport waarin hij sprak van falend toezicht, ondoorzichtige vergunningverlening en bestuurlijk onvermogen. Hij sprak van een doofpotcultuur die elke fundamentele evaluatie tegenwerkt. Tot op de dag van vandaag is de exacte oorzaak van de ramp in Enschede niet opgehelderd.
Onderzoeksjournalist Ernst Bergboer maakte voor 1Twente een documentaire over de ramp waarin dit wordt ontleed.
De brandweer erkent de dilemma’s. Verboom zegt: “Wij kunnen dan alleen nog defensief optreden, en proberen onze eigen mensen in veiligheid te brengen.”
Wat is er geleerd van 25 jaar vuurwerkbeleid? De vijf belangrijkste lessen uit de onderzoeken:
- Regelgeving sluit onvoldoende aan op de praktijk. Er wordt te veel vertrouwd op technische voorschriften die in reële situaties ontoereikend blijken.
- Het risico van massa-explosie wordt onderschat. Zelfs ‘onschuldig’ vuurwerk kan in grote hoeveelheden en afgesloten ruimtes een catastrofale explosie veroorzaken.
- Brandweer kan bij brand nauwelijks nog optreden. In veel scenario’s rest niets anders dan evacuatie van de wijk.
- Handhaving en vergunningverlening zijn versnipperd. Gemeenten, provincies en omgevingsdiensten wijzen naar elkaar; toezicht is niet structureel of transparant.
- Politiek leiderschap ontbreekt. Ondanks waarschuwingen van experts en hulpdiensten blijft ingrijpende wetgeving uit.
De politiek zwijgt, of lacht het weg
Na het verschijnen van het Twentse rapport werd de kwestie opnieuw besproken in de Tweede Kamer. De veiligheidsregio’s voerden intensief overleg met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, via het Veiligheidsberaad. Maar staatssecretaris Chris Jansen (PVV) liet weten “niet de behoefte te voelen” om de regels aan te passen. In een uitzending van EenVandaag zei hij letterlijk: “Ik zou er zelf niet boven willen wonen, maar ja, het is wel toegestaan.” Een houding die bij brandweerlieden en veiligheidsdeskundigen verbazing en frustratie oproept.
De brandweer doet ondertussen wat ze kan, zegt Verboom: “We hebben kaarten en scenario’s klaarliggen. Maar als de regelgeving het toelaat, kunnen wij het niet verbieden.”
René Torenvliet van de UT is duidelijk: “Wat ons betreft moet de opslag van vuurwerk uit woonwijken verdwijnen. De risico’s zijn disproportioneel.”
Ook burgemeester Bruls van Nijmegen, voorzitter van het Veiligheidsberaad, onderkent het probleem. Tegelijk wijst hij naar Den Haag: “Het moet landelijk geregeld worden.” Die reflex zagen we ook bij de vuurwerkdiscussie rond de jaarwisseling. Gemeenten verwezen telkens naar Den Haag, maar daar heerste evengoed politieke besluiteloosheid, hoewel het nu eindelijk geregeld lijkt te worden.
En hoe zit het in Ede?
Zijn er in Ede ook vuurwerkopslagen in woonwijken? Het antwoord is: ja. In het volgende artikel lees je welke locaties het betreft, hoeveel kilo daar ligt opgeslagen – en waarom dat reden tot zorg is.
Die vuurwerkopslagen verdwijnen uiteindelijk vanzelf zodra het totale vuurwerkverbod van kracht wordt.
Ja, als het meezit wel. Maar de onderliggende vraag: hoe kan het dat telkens dit soort situaties ontstaan in woonwijken is waar het om gaat. Defensie wil meer munitie-opslagplaatsen. Waar komen die? En hoe kan het dat in Ede drie biomassacentrales in of vlak tegen woonwijken aanliggen? Wie heeft ooit bedacht dat dat OK is? En waarom wordt er telkens verwezen naar regels en normen, ook als bewoners het (gezondheids)risico lopen? En realiseer je dat er meer bedrijven met gevaarlijke stoffen binnen de bebouwde kom van Ede zitten.
Vlakbij de biomassacentrale Knuttelweg ligt al jaren de vuurwerkverkoop plus opslag aan de Bospoort. Ik hoorde ergens dat het dit of afgelopen jaar de laatste keer was dat ze zouden verkopen. Of dat waar is? Geen idee. Maar het feit dat deze jaarlijkse vuurwerkopslag hemelsbreed nog geen 200 meter van mijn huis vandaan ligt, geeft toch ergens een onrustig gevoel. Maar ja, wat doe je er aan? Je stopt al met actie zodra je begint na te denken over de geweldige hoeveelheid levensenergie die je moet steken in het wegnemen van zo’n klein risico met potentieel zeer grote gevolgen. Zou er een term zijn voor deze ‘vooraf’-vermoeidheid die je als burger regelmatig ervaart? De ‘passivisering’ van de resultaten van de ambtenarij en bestuurders. Passiveren is een oppervlaktebewerkingstechniek, waarmee oppervlakten een deklaag krijgen. Nu, die ambtelijke en bestuurlijke deklaag is hard. Zo hard dat zelfs een vuurwerkramp in Enschede er niet voor kan zorgen dat al dergelijke opslagplaatsen uit de woonbuurten verdwijnen.
Dat is maar de vraag. Naast consumentenvuurwerk bestaat ook nog zoiets als professioneel vuurwerk. Dat knalt nog veel beter.
Wat ik in dit artikel las verbijsterde mij! Waarom wordt er nooit geleerd van het verleden.
Ik dacht na over hoe dan wel veilig opslaan. Er zijn veel munitiedepots van defensie. Waarom niet daar de opslag van vuurwerk?
Tijdens de heidebrand van jl. maart heb ik me ernstig zorgen gemaakt over de mogelijkheid dat het MOB door het vuur zou worden gegrepen. Ik stond daarin niet alleen, want er werden in rap tempo enkele nieuwe Scania’s verplaatst naar een veilige locatie. Ik vraag me af of in het MOB behalve voertuigen ook explosief materiaal ligt opgeslagen. In de berichtgeving is gezwegen over het MOB, terwijl dit het eerst getroffen complex zou zijn geweest als de brand niet was geblust.
Voordeel is wel… en dat is een feit… Zodra de opslag van de Bospoort dezelfde schade geeft als Enschede ook het gemeentehuis zwaar beschadigd wordt. Dan hebben ze ook alle ruiten eruit en het gebouw zal zwaar beschadigd zijn. Misschien worden ze dan wakker…. Het centrum van Ede zal dan bezaaid liggen met glas… De knal was in de weide omgeving te horen in Enschede en de schade aan huizen was enorm. De wijk is totaal gesloopt en opnieuw opgebouwd, de schade aan de huizen die te herstellen waren is hersteld… Maar de schade aan de mensen is nooit meer geheeld.