Nachtopvang buitenslapers: het goed regelen is nog niet zo makkelijk

Na veel gesoebat heeft Ede eindelijk zicht op een structurele oplossing voor de nachtopvang van ‘buitenslapers’ (daklozen). Dit moet een einde maken aan het relatief dure en ondermaatse houtje-touwtje beleid.

Het probleem speelde al meerdere jaren. Bij gebrek aan een structurele voorziening werd er telkens voor de wintermaanden een noodopvang geregeld. Afgelopen winter was dat een tentconstructie bij zwembad De Vrije Slag in Bennekom. De primaire basisbehoeften – bed, bad en brood – waren er wel, maar daarmee was alles wel gezegd.

Met houten schotten waren ruimtes van 1,5 bij 2 meter gecreëerd, met een gordijn als deur en een terrasverwarmer bij de ijskoude douches. Er was nauwelijks privacy, en in zo’n open constructie hoor je alles, waardoor je niet goed slaapt. Er was geen wasmachine, waardoor de gasten in hun vieze kleren moesten blijven lopen. En het lekte geregeld in de tent, aldus een saillant verslag van Bureau Spotlight in Ede Stad. Op 31 maart sloot de opvang en mocht iedereen weer in het bos of onder een brug gaan slapen.

Is sobere opvang ook menswaardig?

Dit wordt ‘sobere opvang’ genoemd – “beter iets dan niets,” aldus een woordvoerder van de gemeente – maar daarbij schiet de menselijke waardigheid er bij in. De ad-hoc aanpak van de gemeente is de uitvoerder, het Leger des Heils, een doorn in het oog. Deze maatschappelijke organisatie werkt al jaren met buitenslapers in en rond Ede. Medewerkers zoeken hen op en proberen hulp te bieden. In de gewone opvang op het kazerneterrein (Gebouw 17) is helaas geen plek meer, vandaar de noodvoorziening.

De buitenslapers zijn een heel diverse groep mensen. Vaak hebben ze psychische of verslavingsproblemen. Of ze zijn dak- of thuisloos geraakt omdat ze in de financiële problemen kwamen. Er zitten ook arbeidsmigranten en illegalen bij. En zorgweigeraars die vrijwillig buiten slapen en niet goed te handhaven zijn. Harde cijfers zijn er niet, want lang niet iedereen is in beeld bij de zorginstanties. Wat nodig is zijn ‘rust, reinheid en regelmaat’, zodat mensen tot herstel en mogelijk herintegratie in de samenleving kunnen komen.

Kosten: geen ton maar € 23.600

In een memo dat het college vorig jaar naar de gemeenteraad stuurde staat dat de kosten van de noodopvang 100.000 euro per plek per jaar zouden zijn. Bureau Spotlight nam dit gretig over, maar voor een noodtent bij het zwembad is het een dermate hoog bedrag dat je je kunt afvragen of het wel klopt. Bij navraag blijkt het inderdaad anders te liggen. Over de afgelopen winter (periode 1 december t/m 31 maart) waren de kosten 23.600 euro per plek. Als de noodopvang een heel jaar open zou zijn, zou dat op 70.800 uitkomen. Dat is natuurlijk nog steeds een hoop geld, zeker afgezet tegen de kosten van structurele opvang (zie memo), maar minder dan wat Spotlight beweerde. Die kosten zitten met name in dure zzp’ers die door het Leger des Heils moeten worden ingevlogen.

Als de Edese Vos Monique Knuist, de woordvoerder van wethouder Leon Meijer, die over de noodopvang gaat, om opheldering vraagt, is ze terughoudend. Er zit chagrijn over de framing die is ontstaan. Uit het memo van het college is op te maken dat de ton per plek per jaar over de kosten van vorig jaar (winter 2021-22) gaat, toen de noodopvang in Hotel De Paasberg plaatsvond. Elke buitenslaper had hier een eigen kamer, een relatief luxe voorziening. Spotlight nam dit bedrag over met de suggestie dat dat ‘dus’ ook de kosten voor de tentopvang bij het zwembad in Bennekom waren. “De dames van Spotlight hebben wethouder Meijer een half uur geïnterviewd en uit dit gesprek een aantal zinnen gebruikt en samengevoegd, zonder de context waarin het is gezegd,” meent Knuist.

Bureau Spotlight werkt slordig

In een tweede Spotlight-artikel werd gesteld dat Meijer gezegd zou hebben: “Als iemand een logeerbed aanbiedt, ben ik bereid te betalen.” Een prachtige oplossing natuurlijk. Er zijn vast wel Edenaren te vinden die tegen de huidige kosten van 5.900 euro per maand (of ietsje minder) een dakloze in huis willen nemen. Da’s makkelijk verdiend en levert een mooie win-win op. 😉 Maar als de Edese Vos informeert of inwoners van Ede zich nu bij de gemeente kunnen melden, laat Knuist weten dat dat door de journalisten “niet goed is begrepen.”

Nog een opmerkelijke bewering: “Wat er precies is bekostigd per plek per jaar kan de gemeente niet toelichten.” Ook dit is moeilijk te geloven. Natuurlijk wordt dit bij de gemeente echt wel bijgehouden, zo blijkt ook uit de gedetailleerde evaluatie van de noodopvang. “Er is wel gevraagd naar een specificatie van het bedrag,” zegt Knuist, “maar Bureau Spotlight heeft niet gewacht op een antwoord en heeft voorts in het interview vermeld dat de onderbouwing niet bestaat.”

Het kan zijn dat de woordvoerder hier achteraf wat ‘damage control’ pleegt, maar er zit bij Spotlight ook weinig journalistieke en onderzoekservaring. Dat wreekt zich soms. Het project is vijf jaar geleden door CHE en BDU in het leven geroepen om studenten en net afgestudeerden een plek te bieden om werkervaring op te doen. De veelal jonge journalisten wonen niet in de regio en hebben daardoor ook minder affiniteit met de Edese dossiers en inwoners. De productie is laag, enkele keren per jaar verschijnt er een artikel in Ede Stad.

Een lastig op te lossen probleem

Meijer vindt de kosten zelf ook hoog, laat Knuist weten. Maar hij is niet ongelukkig met hoe het de afgelopen winter is gegaan en verdedigde het beleid in de gemeenteraad. Daarin schetste hij de complexiteit van het probleem. Andere steden in Nederland worstelen namelijk ook met een goede opvang voor buitenslapers. Het probleem laat zich moeilijk oplossen, want:

1. Er is een tekort aan betaalbare woningen.
2. De meeste mensen die buiten slapen hebben ook andere problemen (verslaving, psychiatrie), waardoor ze moeilijk hulp accepteren om hun situatie te veranderen.
3. Er zijn verschillende soorten buitenslapers met verschillende behoeften, er is geen standaardoplossing die voor iedereen werkt.
4. De gemeentelijke middelen zijn beperkt, niet iedereen kan effectief worden geholpen.
5. Daklozen hebben vaak te maken met vooroordelen of veroorzaken overlast, wat het moeilijker maakt om steun in een wijk te krijgen voor een opvanglocatie.

Hoe het de ‘Skaeve Huse’ verging

Het was juist voor dergelijk moeilijk hanteerbare mensen (niet persé buitenslapers) dat de ChristenUnie enkele jaren geleden het project ‘Skaeve Huse’ bedacht. “Hier kwamen uiteindelijk de handen niet voor op elkaar,” zegt Knuist. “We hopen van harte dat er in de toekomst wel ergens een plek gevonden kan worden voor de doelgroep.” De bot overgekomen opmerkingen van Meijer dat “de samenleving buitenslapers heeft afgeschreven” en dat “bij huisvesting in een wijk de buurt dan in opstand komt” moeten volgens Knuist in dit licht worden gezien.

Meijer formuleerde het zelf als volgt: “Het lijkt er op dat we mensen met onaangepast gedrag afschrijven. In het verleden hebben we geprobeerd om een permanente locatie te vinden aan de rand van een woongebied. Maar zodra we een plek hebben gevonden komt de buurt in opstand, en dan hebben het college en de gemeenteraad grote moeite met doorzetten. Zo kunnen we nooit een geschikte locatie vinden.”

Misschien goed om het geheugen iets op te frissen. Voor het Skaeve Huse-plan in 2016-17 was eerst de westelijke rand van de wijk Veldhuizen in beeld. Bewoners vonden dat hun wijk al wel voldoende sociale problemen had gehad en zaten er niet op te wachten. Vervolgens sneuvelde een locatie aan de rand van industrieterrein de Kievitsmeent omdat de afboekkosten van de grond te hoog waren voor de gemeente. Tot frustratie van het college stemde de gemeenteraad het weg.

Ria Maliepaard, kenner van het sociaal domein en gemeenteraadslid in de tijd van de Skaeve Huse, vindt de vergelijking wat scheef. “Dat was echt een andere doelgroep, het ging om permanente bewoning. Mensen die echt niet binnen een woonwijk kunnen wonen, maar wel structuur en regelmaat nodig hebben, zodat ze rustiger worden. Bewoners uit de nabijgelegen wijk waren daar toen faliekant tegen. Bij de plannen voor de nieuwe nachtopvang voor dak- en thuislozen van het Leger des Heils op het kazerneterrein was ook wel wat weerstand, maar de mensen worden niet weggekeken.”

De irritatie van Meijer begrijpt ze wel. “Als je het hele jaar door noodopvang aanbiedt is dat per opvangplaats weliswaar goedkoper, maar kan dat ook een aanzuigende werking vanuit andere plaatsen hebben. Dan is er in de koude, natte periodes wéér geen nachtopvang voor mensen die het echt nodig hebben. Zo’n oplossing kan dus ook weer nieuwe problemen met zich mee brengen. Het is echt een heel complex verhaal. Deze mensen helpen vraagt écht om maatwerk.”

Vergelijkbaar met opvang asielzoekers

Maliepaard vergelijkt het met de opvang van asielzoekers, waar ook geen structureel effectief beleid voor is, en waar het kabinet op 7 juli op is gevallen. “Op het moment dat er een toename is, moet er opeens acuut ruimte worden gemaakt. Als het weer rustiger wordt, zie je dat gekwalificeerd personeel en panden worden afgestoten om kosten te besparen en leegstand te voorkomen. Bestuurders zijn bang, denk ik wel eens, om het structureel en op een acceptabel niveau op te lossen. Natuurlijk kost het geld als je een pand niet gebruikt, maar er staan zoveel panden leeg.”

Het ‘not in my backyard’-effect speelt ook altijd mee, want niet iedereen wil permanente opvang in de eigen wijk. “Ja, en dán durven college en raad niet door te pakken. Maar ik zeg: betrek in het debat ook eens de voorstanders bij dit soort gevoelige onderwerpen. En, indachtig het gezegde ‘de mens lijdt het meest van de dingen die men vreest’: Durf als raad deze issues aan het begin van een raadsperiode aan te pakken en maatregelen door te zetten. Dan is de angst voor zetelverlies er (nog) niet en kun je de goegemeente in de praktijk laten zien dat de gekozen oplossing echt de beste is. En pakt het onverhoopt niet helemaal goed uit, dan is er altijd ruimte om bij te sturen.”

Het college motie-veren

In dit licht is het wel begrijpelijk dat Meijer de gemeenteraad indirect medeverantwoordelijk houdt voor het ontstane probleem. Maar in het bestuursakkoord is wel expliciet afgesproken dat niemand op straat hoeft te slapen. Het college was dus wel aan zet.

Het gehannes met de zwembadtent en het vermeende gebrek aan pro-activiteit was voor coalitiepartij de SGP aanleiding om een motie in te dienen met de strekking dat er nu eindelijk een permanente nachtopvang moet komen die jaarrond open is. Deze motie van Bert van Roekel is door een meerderheid van de raad (behalve de VVD) gesteund en op 15 juni aangenomen.

Hoewel Meijer in eerste instantie aangaf dat een nieuwe opvanglocatie voor de komende winter niet gaat lukken, is er toch een plek gevonden aan de Stationsweg 109. Het gaat om een pand dat eigendom is van de gemeente en deels door Vluchtelingenwerk Ede en Netwerk Dien Je Stad wordt gebruikt. Daar is ruimte voor twintig opvangplekken. Samen met buurtbewoners en de medegebruikers bekijkt de gemeente hoe de nachtopvang goed ingepast kan worden in de omgeving. De raad houdt de druk er nu wel op en wil uiterlijk in het vierde kwartaal een update zien.