Marc van der Woude
De Edese Vos schrijft er al ruim twee jaar over: de besloten overleggen van de gemeenteraad zijn in strijd met de wet. Nu bevestigt ook demissionair minister David van Weel (Binnenlandse Zaken) dat gemeenten geen taalkundige trucs mogen gebruiken om de openbaarheid te omzeilen. “Openbare vergaderingen zijn de regel, besloten vergaderingen de uitzondering.”
In antwoord op Kamervragen van D66’er Joost Sneller wijst Van Weel tientallen gemeenten terecht die volhouden dat hun ‘informele bijeenkomsten’ of ‘technische sessies’ niet onder de wet vallen. Door er een ander etiket op te plakken, hopen ze de deuren dicht te kunnen houden. “Dat is niet de bedoeling,” reageert de minister. Als er wordt gesproken over beleid, besluitvorming of voorbereiding daarop, dan geldt de openbaarheidsplicht.
Volgens hem geldt de Gemeentewet voor verreweg de meeste overleggen die in gemeenten plaatsvinden. Besloten vergaderingen zijn alleen toegestaan als de raad daar zelf toe besluit, en dan nog alleen op basis van de wettelijke gronden die de Gemeentewet noemt.
Woordspelletjes tellen niet, ook niet in Ede
Ook in Ede gebeurt dit structureel. De Edese Vos toonde eerder aan hoe presidiumoverleggen, woordvoerdersbijeenkomsten en besloten informatiebijeenkomsten feitelijk functioneren als raadsvergaderingen, maar dan buiten het zicht van inwoners en pers. Journalistiek onderzoek legde bloot dat de gemeente 26 documenten over een presidiumconflict geheimhoudt en dat journalisten zelfs bij een raadsbijeenkomst op de Hoge Veluwe werden geweerd.
De lokale partij Mens en Milieu Ede heeft daarom principieel afstand genomen van besloten presidiumvergaderingen. “Raadsvergaderingen moeten gewoon openbaar zijn, ongeacht de vorm,” zei fractievoorzitter Erik Wesselius. Ook D66 gaf eerder aan dat de balans te ver is doorgeslagen naar beslotenheid.
Minister: terughoudend met gesloten deuren
Van Weel erkent dat gemeenten meer houvast nodig hebben, maar de lijn is helder: alleen als de raad expliciet besluit tot beslotenheid én de wet daarvoor een grondslag biedt – denk aan bedrijfsgevoelige informatie of de onderhandelingspositie van de gemeente bij aanbestedingen – mogen de deuren dicht. Hij adviseert gemeenten daarom een beslismodel op te stellen, zodat steeds kritisch kan worden gewogen of besloten vergaderen echt noodzakelijk is.
Ingrijpen van het Rijk, bijvoorbeeld via het korten op het Gemeentefonds, acht hij niet passend. Daar bestaat bovendien geen wettelijke basis voor. Het zijn de gemeenteraden en colleges zelf die de verantwoordelijkheid dragen om de wet na te leven.
Hardnekkige bestuurcultuur
Toch volharden gemeenten als Zwolle, Almere en Ede in de achterkamertjes. Daarmee stellen ze zich boven de wet, zeggen juristen. Bestuursrechtelijk deskundige Annemarie Drahmann stelde al eerder in de Stentor dat de praktijk juridisch onhoudbaar is: “Of de gemeente het een ‘vergadering’ noemt of ‘bijeenkomst’, doet er niet toe. De wet is glashelder: alles is openbaar, tenzij er een wettelijke reden is voor geheimhouding.”
Een stap verder gaat de gemeente Tubbergen. Die nam vorig jaar een protocol aan waarin staat dat besloten bijeenkomsten ook om “andere gronden” dan de wet mogen plaatsvinden, zoals bij de vooraankondiging van collegebesluiten met grote maatschappelijke impact of bij technische beraden. Daarmee creëert de gemeente feitelijk een achterdeur buiten de Gemeentewet en de Woo om. Van Weel maakte in zijn beantwoording duidelijk dat daar géén ruimte voor is: de wet laat geen aanvullende uitzonderingsgronden toe.
Bestuurskundige Michiel de Vries waarschuwt in de Stentor bovendien voor de gevolgen voor het vertrouwen: “Als je burgers niet vanaf het begin betrekt, kweek je onrust. Dan voelt het alsof er dingen in het geniep gebeuren. Dat is funest voor de democratie.”
In Urk, Staphorst en Kampen koos men inmiddels voor openheid. In Wageningen zijn presidiumvergaderingen gewoon openbaar en wordt de agenda vooraf gepubliceerd. De vraag is waarom Ede deze stap niet zet. Ondanks waarschuwingen van experts en druk vanuit de landelijke politiek, houdt de raad vast aan een gesloten bestuurscultuur.
Hoe lang nog?
Dit artikel maakt deel uit van ons dossier ‘Democratie onder druk in Ede – over burgerinvloed, bestuurscultuur en transparantie’, onderzoek dat mede mogelijk is gemaakt door het Fonds BJP.
