Marc van der Woude
De gedragscode voor bestuurders en raadsleden in Ede is in strijd met de richtlijnen van de VNG. Buurgemeente Wageningen heeft het beter geregeld.
De Edese Vos maakte een systematische vergelijking waarin duidelijk wordt waarom de Edese gedragscode problematisch is en hoe dit anders kan.
1. Eén gezamenlijke gedragscode vs. gescheiden codes
Ede:
- In Ede geldt één gedragscode voor zowel raadsleden als bestuurders.
- Dit betekent dat raadsleden beoordeeld worden aan de hand van dezelfde normen als wethouders en de burgemeester. Dit is in strijd met de VNG-richtlijnen, die stellen dat volksvertegenwoordigers en bestuurders afzonderlijk moeten worden beoordeeld, omdat raadsleden juist het bestuur moeten controleren.
Wageningen:
- Wageningen hanteert twee aparte gedragscodes: één voor volksvertegenwoordigers en één voor bestuurders.
- De rol van de gemeenteraad als onafhankelijk controleorgaan wordt hiermee gewaarborgd.
2. Handhaving en wie erop toeziet
Ede:
- De burgemeester ziet toe op de naleving van de gedragscode, óók voor raadsleden.
- Dit geeft de burgemeester de macht om raadsleden disciplinair aan te spreken alsof zij bestuurders zijn. Dit kan misbruikt worden om kritische raadsleden onder druk te zetten.
Wageningen:
- In Wageningen is de handhaving van de gedragscode van raadsleden een zaak van de gemeenteraad zelf.
- De raad bepaalt dus zelf of een raadslid zich niet aan de gedragscode houdt, wat past bij hun onafhankelijke rol.
3. Transparantie en geheimhouding
Ede:
- Presidiumvergaderingen in Ede zijn standaard besloten.
- Journalisten mogen deze vergaderingen niet bijwonen.
- Dit creëert een bestuurscultuur waarin achterkamertjespolitiek de norm is.
Wageningen:
- In Wageningen zijn presidiumvergaderingen in principe openbaar.
- Alleen als er een zwaarwegende reden is, zoals privacygevoelige informatie, kan er geheimhouding worden opgelegd.
- Dit zorgt ervoor dat besluitvorming controleerbaar blijft voor inwoners en journalisten.
4. Onderscheid tussen echte en onterechte geheimhouding
Ede:
- De gedragscode legt geen expliciet onderscheid vast tussen informatie die daadwerkelijk vertrouwelijk moet blijven (bijv. persoonsgegevens) en informatie die het college simpelweg liever niet deelt.
- Hierdoor kan het bestuur op een vage manier geheimhouding opleggen om lastige onderwerpen buiten de openbaarheid te houden.
Wageningen:
- Wageningen maakt expliciet onderscheid tussen wettelijk beschermde geheimhouding en informatie die openbaar zou moeten zijn.
- Dit voorkomt misbruik van de geheimhoudingsregel door het college.
Conclusie: Ede creëert een problematische bestuurscultuur
- Door één gezamenlijke gedragscode voor raadsleden en bestuurders te hanteren, ondermijnt Ede het dualisme.
- De burgemeester heeft te veel macht over de raad, omdat hij toeziet op de naleving van de code.
- Geheimhouding wordt in Ede misbruikt om kritische stemmen te ontmoedigen.
- Wageningen laat zien dat het anders kan: met gescheiden codes, transparantere besluitvorming en een onafhankelijke raad die zichzelf controleert.
Gaat Ede deze fundamentele fouten in haar bestuurscultuur rechtzetten? Mens en Milieu Ede heeft aangekondigd met een voorstel te willen komen dat na de zomer in de raad besproken wordt.
Gaat alles in Wageningen beter? Nee, er zijn ook zaken minder goed geregeld. Wageningen heeft bijvoorbeeld geen geschenkenregister, terwijl dat door de VNG wel wordt geadviseerd. De griffie zegt daarover: “Raadsleden krijgen nooit (of hoogstens zeer zelden) een geschenk.” Een praktische afweging dus. Dat heeft Ede wel op orde, maar hier speelt dan weer dat er geschenken worden aangenomen die in strijd zijn met de gedragscode.
Dit lijkt mij een artikel wat eens een keertje naar het ministerie van BZK moet worden gestuurd. Als deze feiten kloppen is dit een schande voor de democratie, en is inderdaad Verhulst op z’n “van Voorst tot Voorst” aan het besturen.
Helder verhaal, hele duidelijke conclusie.
Goed voorbeeld doet volgen! Werk aan de winkel voor de gemeenteraad. Goed dat de partij Mens en Milieu Ede dit oppakt. Zou breed gedragen moeten worden door alle partijen!
Je vraagt je af wat er toch in die achterkamertjes gebeurt. Ik vermoed dat het allemaal wel meevalt: een paar rondjes klaverjassen, en paar oude genevers, en een halfbezopen wielrenner die snel even alle agendapunten omroept en vraagt: iedereen akkoord? Waarop het nog wakkere deel der mannenbroeders heel hard “JA” roept. Een terzake kundige en ook al wielrennende wethouder grijpt de fles, doe iedereen nog een borrel met een forse kop d’rop, en sluit af met “nou, deze nog en dan gaan we weer naar moeder de vrouw! En oh ja, alles geheim, jongens!”.
En zo geschiede… Het was nog lang stil in Ede.
Zou dit met verschil in samenstelling van de raden (en dus de kiezers) te maken kunnen hebben? Speelt dit bijvoorbeeld breder in de Bible Belt, of is dit toch typisch voor Ede?
Of het een typisch Biblebelt-fenomeen is weet ik niet. Het zou ook te ver voeren om dat vergelijkend te onderzoeken. Mijn indruk is dat hier geen correlatie ligt. Het is een gewoontecultuur, ‘zo doen we dat nu eenmaal’. Uit een recent bericht over niet-openbare vergaderingen bleek dat Staphorst en Urk (meer Biblebelt wordt het niet) hun praktijk hebben gewijzigd nadat ze werden gewezen op de wettelijke regels, zie https://edesevos.nl/ede-houdt-vast-aan-achterkamertjes-minister-moet-ingrijpen/. Je zou ook kunnen redeneren: Biblebelt-gemeenten zijn in de regel gezagsgetrouwer, dus eerder geneigd zich aan de regeltjes te houden. Maar niet in Ede. De hardnekkigheid hier is opmerkelijk.