Een papieren koninkrijk: waarom de overheid vastloopt

Ambtenaren zien zichzelf vaak als de rustige tegenhanger van de emotionele politiek. Maar klopt dat beeld nog? Tegenwoordig lijkt het ambtelijk apparaat meer op een doolhof waar veel wordt besproken, maar weinig verandert.

Journalist Thomas Muntz noemt dit in een essay voor De Groene Amsterdammer een ‘koninkrijk van papier’: alles lijkt in orde op papier, maar in de praktijk loopt veel vast. Hoe komt dat toch? Zijn analyse:

1. Problemen blijven vaag

De overheid heeft vaak moeite met het begrijpen en aanpakken van complexe maatschappelijke vraagstukken. Ambtenaren en politici bespreken wel dat er een probleem is, maar vaak is niet duidelijk wat de kern ervan is en hoe dit effectief integraal kan worden aangepakt. Dit zorgt ervoor dat oplossingen niet diep genoeg gaan en het probleem blijft bestaan.

Neem de woningnood: deze wordt veroorzaakt door een samenspel van factoren zoals bevolkingsgroei, beperkte bouwgrond, lange vergunningsprocedures en hoge bouwkosten. Hoewel er plannen zijn, zoals het landelijke streven naar 900.000 nieuwe woningen, verloopt de uitvoering traag door bureaucratische obstakels. Conflicten tussen gemeenten, provincies en andere betrokkenen zorgen ervoor dat veel projecten blijven hangen in de voorbereidingsfase.

2. Signalen zonder actie

Burgers, media en organisaties geven regelmatig problemen aan. Deze signalen bereiken de overheid wel, maar worden vaak vooral verzameld en besproken. De afhandeling verloopt traag, en er wordt zelden direct actie ondernomen, laat staan dat het tot tastbare oplossingen leidt.

Denk aan de situatie rond de rotonde Parklaan-Zandlaan. Burgers uitten hun zorgen over de veiligheid van deze nieuwe rotonde vanwege de vele ongevallen die er plaatsvonden. Ondanks deze signalen hield de wethouder aanvankelijk vol dat mensen simpelweg moesten wennen aan de nieuwe situatie. Pas na aanhoudende actie van inwoners en media, en een extern onderzoek, werden er maatregelen aangekondigd (vooralsnog vooral een noodverband, geen structurele oplossing). Deze casus laat zien dat signalen vaak pas serieus worden genomen als de druk hoog genoeg is.

3. Theorie boven praktijk

Binnen de ambtenarij ligt de nadruk vaak op rapporten en modellen, terwijl de ervaringen van mensen in de praktijk soms worden genegeerd. Beleidsmakers versimpelen problemen vaak in modellen om ze beheersbaar te maken, maar hierdoor wordt de meer gelaagde realiteit over het hoofd gezien. Dit leidt tot plannen die op papier goed lijken, maar onvoldoende werken in de echte wereld.

Een voorbeeld hiervan is de stikstofkwestie. Op papier zijn er allerlei maatregelen bedacht om de uitstoot terug te dringen, zoals het aanpassen van vergunningen en het beperken van bepaalde economische activiteiten. In de praktijk botsen deze plannen echter met de realiteit van boerenbedrijven, bouwprojecten en natuurbeheer. De uiteenlopende belangen maken het moeilijk om oplossingen daadwerkelijk uit te voeren. Dit laat zien hoe de kloof tussen beleid en praktijk kan leiden tot stagnatie.

4. Geen duidelijke verantwoordelijkheid

Een ander probleem is dat het vaak onduidelijk is wie verantwoordelijk is voor een probleem. Binnen de overheid worden kwesties vaak doorgeschoven van de ene afdeling naar de andere. Besluitvormingsprocessen bij de overheid zijn sowieso al complex en tijdrovend. Dit maakt het lastig om een probleem effectief op te lossen.

Een treffend voorbeeld van onduidelijke verantwoordelijkheid binnen de overheid is de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Gedupeerden werden jarenlang van het kastje naar de muur gestuurd. Verschillende instanties, zoals de Belastingdienst, gemeenten en andere uitvoerende organen, wezen naar elkaar, waardoor niemand verantwoordelijkheid nam. Dit leidde tot ernstige gevolgen voor duizenden gedupeerden, die onterecht als fraudeurs werden bestempeld. Het systeemfalen in deze affaire laat zien hoe versnipperde verantwoordelijkheid kan leiden tot grote schade.

In Ede speelt dit ook, bijvoorbeeld bij participatieprojecten zoals in de Zeeheldenbuurt. Bewoners weten vaak niet waar ze terechtkunnen, omdat verantwoordelijkheden tussen afdelingen en externe partijen zijn verdeeld. Dit bemoeilijkt effectieve samenwerking en besluitvorming.

De kernvraag

De kernvraag is: Hoe kan de overheid beter inspelen op signalen, verantwoordelijkheid nemen en zorgen voor praktische oplossingen die aansluiten bij de realiteit? Alleen door verantwoordelijkheid te nemen en concrete oplossingen te bieden, kan het vertrouwen van burgers worden hersteld.

Heb jij ervaringen met het ambtenarenapparaat in Ede? Positief of negatief, meld het bij de Edese Vos.