Eva Rovers: ‘2023 wordt het jaar van het burgerberaad’

Eva Rovers, medeoprichter van Bureau Burgerberaad en journalist bij De Correspondent, schreef een boek over burgerberaden: ‘Nu is het aan ons. Oproep tot echte democratie.’ De Edese Vos ging met haar in gesprek.

Je legt veel nadruk op het goed organiseren van een burgerberaad. Het mag geen grote spek-en-bonenshow worden. Hoe vind je dat het in Gelderland ging?

“Dat vind ik lastig omdat ik niet alle ins en outs ken. Maar er zijn wel twee aspecten waar ik me zorgen over maak. Het eerste is de zeer beperkte tijd voor zo’n groot onderwerp. Vier dagen voor het hele klimaatbeleid van de provincie is echt heel erg kort. Het absolute minimum voor een burgerberaad is vijf dagen; voor een groot onderwerp als klimaat moet je eerder denken aan vijf weekenden. Het tweede zorgpunt is dat dit burgerberaad vlak voor de Provinciale Staten verkiezingen is gehouden. Degene die de opdracht heeft gegeven [gedeputeerde Jan van der Meer –red] kan op geen enkele manier garanderen dat er straks ook iets met die uitkomsten wordt gedaan, want hij is er dan niet meer. Dus de timing is ongelukkig. Zo’n burgerberaad heeft echt opvolging nodig.”

Nu was dit burgerberaad vooral raadgevend. Wat vind je daarvan?

“Als het alleen raadgevend is, dan zijn er wel lichtere manieren om aan advies te komen. Een burgerberaad is behoorlijk intensief, ook voor de deelnemers. Zij offeren er vrije dagen voor op. Het is belangrijk dat bestuurders dit niet zien als een zoveelste vorm van vrijblijvende participatie, maar beseffen dat de inbreng van een diverse groep burgers noodzakelijk is voor goed beleid zonder blinde vlekken. Het vergemakkelijkt hun taak als bestuurder.”

Is klimaat geschikt voor een burgerberaad?

We hebben meerdere overheidslagen: lokaal, provinciaal, nationaal en Europees. De invloed van de provincie op het algehele klimaatbeleid is dus niet omvattend, maar beperkt. Dan kan ik me voorstellen dat de door burgers aangedragen adviezen of oplossingen toch vrij snel verwateren of vastlopen in de complexiteit van de verschillende overheidslagen en de belangenafwegingen die daar dan ook weer plaatsvinden. Is zo’n complex onderwerp als klimaat dan wel geschikt voor een burgerberaad?

“Uit de vele klimaat-burgerberaden die al in Europa hebben plaatsgevonden blijkt dat klimaat zeker geschikt is. Alleen je moet het wel toespitsen op het bestuursniveau dat er over gaat. Er moet absoluut beleidsruimte zijn om aanbevelingen uit te voeren. Dus over welke specifieke elementen gaat de provincie? Stel dan die vragen aan het provinciale burgerberaad.”

“Als je de goede afgebakende vragen stelt, is juist een complex probleem heel geschikt.”

In je boek heb je het klimaat prioriteit gegeven. Is dat om dat je het zelf heel belangrijk vindt of omdat klimaat zich als onderwerp goed leent voor een burgerberaad?

“Beide. Door mijn bezorgdheid over het klimaat ben ik op burgerberaden gestuit. Ik ontdekte in andere landen dat klimaat zich goed leent voor een burgerberaad. Als je de goede afgebakende vragen stelt, is juist een complex probleem heel geschikt. Het klimaat beïnvloedt namelijk allerlei domeinen. Een burgerberaad is goed in staat om dilemma’s in kaart te brengen, afwegingen te maken, en een integrale visie op een probleem los te laten. Daarbij moet je niet de illusie hebben dat je er een heel klimaatbeleid doorheen kan jagen. Maar als je een deel ervan pakt en je geeft mensen daar voldoende tijd voor, dan helpen de aanbevelingen van een burgerberaad om sneller beter beleid te maken, dat bovendien gesteund wordt door de samenleving.”

Inwoners ervaren hoe het is om te besturen

Burgerberaden helpen inwoners ook om in de huid van bestuurders te kruipen en zelf te ervaren hoe ingewikkeld die belangenafwegingen zijn. De kloof die mensen ervaren met de politiek heeft deels te maken met onvoldoende besef van de dilemma’s en afwegingskaders. Dan wordt er vrij makkelijk vanaf de zijlijn groepen: ‘wat zitten ze toch weer te klooien met elkaar.’

“Ja, die politieke afwegingen zijn moeilijk en kun je niet zwart-wit maken. Alles haakt in elkaar. Het een gaat ten koste van het ander. Dat besef is al enorme winst omdat het burgers veel meer begrip van het democratische systeem geeft. Nog beter is het als je dat niet alleen de deelnemers duidelijk kunt maken, maar ook het brede publiek.”

Er zijn politici die liever eerst wat experimenteren met een burgerberaad voordat ze zich committeren. Wat vind je daarvan?

“Dat vind ik een gevaar. Je ziet nu een aantal burgerberaden waar op tijd wordt beknibbeld of waar vooraf niet duidelijk is hoe de politieke opvolging achteraf eruit ziet. Ik vind dat de tijd van experimenteren wel voorbij is. We weten inmiddels, ook dankzij honderden burgerberaden in het buitenland, wat de minimale voorwaarden zijn. Als je daar niet aan voldoet, dan moet je niet raar opkijken dat de uitkomsten misschien niet zo spectaculair of bijzonder zijn. Ik vind dat ook echt afbreuk doen aan het instrument burgerberaad. De OESO heeft duidelijke voorwaarden geformuleerd. Er is inmiddels ook veel aanvullend onderzoek gedaan. Er zijn zoveel praktijkvoorbeelden. Het is gewoon heel duidelijk wat de minimale eisen zijn als je dit als overheid wil gaan doen. Die moet je dan ook respecteren of het anders gewoon niet doen.”

“Het werkt als de overheid haar inwoners durft te vertrouwen.”

De deelnemers aan het Gelders burgerberaad gaven hun vertrouwen in de overheid bij aanvang een 6,5 en aan het eind van het proces een 7. Vind je dat significant of is dat heel gradueel?

“Ik zou het interessant vinden om te horen hoe ze daar over twee maanden over denken. Ik vind dat op zich een positief teken. We zien ook elders dat deelnemers aan zo’n burgerberaad inderdaad meer vertrouwen krijgen in de politiek. Maar ’the proof of the pudding is in the eating.’ Als er straks niks met die aanbevelingen gebeurt of heel weinig, dan zal die score misschien juist gaan kelderen.”

Zeker 28 gemeenten doen mee

Wat voor onderwerpen zijn volgens jou geschikt voor lokale burgerberaden? Is klimaat ook geschikt op dat overheidsniveau of kun je je dan beter op andere onderwerpen richten?

“Dat kan heel goed. En zeker ook klimaat of de energietransitie. Daar zitten talloze thema’s in die je aan een burgerberaad kan voorleggen. Alle klimaataspecten waar je op gemeentelijk niveau mee aan de slag moet en invloed op kan uitoefenen, zijn geschikt. Vraag je dan als overheid af: waar heb je hulp bij nodig? Waar wil je de geïnformeerde mening van je inwoners over hebben? In de stad Brussel is een paar weken geleden een permanent klimaatburgerberaad geïnstalleerd. De stad beseft dat dit een groot probleem is waar zij de komende jaren continu mee te maken zal hebben. Dus willen zij hun inwoners daar continu bij betrekken. Daar durft de overheid dus haar inwoners te vertrouwen. En dan gaat het ook echt werken.”

Laatste vraag. Wordt 2023 het jaar van het burgerberaad?

“Ja! Ik denk het wel. We kunnen een hele grote stap gaan maken in Nederland. Er zijn nu 28 gemeentes die het in hun coalitieakkoord hebben staan. Daarnaast zijn er veel gemeentes het niet in een akkoord hebben staan, maar er toch mee bezig willen. Er zijn op provinciaal niveau diverse initiatieven, zoals het burgerberaad over de zorg in Zeeland. Landelijk zijn er vergevorderde plannen voor een burgerberaad over klimaat. Dus ja, ik denk dat dit wel het kanteljaar in Nederland zou kunnen worden.”

NASCHRIFT 28 juni 2023: De Tweede Kamer heeft ingestemd met een Burgerforum Klimaat dat in de eerste helft van 2024 moet plaatsvinden. Ook hierbij zijn kritische kanttekeningen geplaatst over de afbakening van het beraad, het politieke mandaat en de timing. De politiek lijkt zelf het grootste struikelblok te zijn voor een goede uitvoering.