De gemeentefinanciën: hoe zitten die eigenlijk in elkaar?

De gemeente Ede heeft een jaarlijks budget van zo’n 475 miljoen euro. Waar komt dat geld vandaan en waar gaat het naar toe? Nu de gemeente moet bezuinigen en de belastingen wil verhogen, is het een goed moment om eens uit te leggen hoe de gemeentelijke financiën in elkaar zitten.

Hoeveel geld krijgt de gemeente van het Rijk, en hoeveel ontvangt de gemeente aan belastingen? Wat hebben gemeenteraadsleden over de gemeentebegroting te zeggen? Dit filmpje van ProDemos legt heel helder uit hoe het gemeentelijke huishoudboekje werkt.

Nuttig om te weten:

• De gemeentelijke jaarrekening werkt anders dan die van een onderneming.
• De jaarrekening is altijd sluitend. In tegenstelling tot de Rijksoverheid mogen gemeenten geen tekorten of overschotten hebben.
• Ongeveer 2/3 van de 475 miljoen euro van het Edese gemeentebudget komt van het Rijk. Dit krijgt de gemeente om wettelijke taken uit te voeren, zoals sociale uitkeringen en jeugdzorg. Het is ‘geoormerkt’, dat wil zeggen dat het geld daaraan besteed moet worden en dat de gemeenteraad daar dus geen ingrepen op kan doen.
• Wat de gemeente van het Rijk ontvangt in het Gemeentefonds is gekoppeld aan de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Gaan die omhoog, dan krijgt de gemeente ook meer; gaan die omlaag, dan krijgt de gemeente minder.
• Ongeveer 1/3 valt wel binnen de beslissingsbevoegdheid van de gemeente zelf en daar kan de gemeenteraad dus wat van vinden. Dit geld komt uit lokale belastingen en andere eigen opbrengsten. Het kan worden gebruikt voor de gemeentelijke taken.
• Maar let op: ongeveer 85% van de gemeentelijke begroting ligt vast en is niet op korte termijn beïnvloedbaar. Dit beperkt de speelruimte voor de gemeenteraad.
• Het sociaal domein (maatschappelijk werk, zorg en welzijn) is met 45% van de begroting verreweg de grootste uitgavenpost.
• Slechts 3,4% van alle belastingen wordt in Nederland gemeentelijk geheven; in andere landen ligt dit veel hoger.

Deze slides komen uit presentaties van de Rijksuniversiteit Groningen en PwC over gemeentelijke financiën. De cirkeldiagrammen geven een overzicht van inkomsten en uitgaven. De planning en controlcyclus laat zien op welke momenten in het jaar de gemeenteraad invloed kan uitoefenen op de financiën. Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.

De gemeente Ede houdt geld over

De meeste gemeenten in Nederland houden geld over. Dat wordt dan boekhoudkundig bestemd, gereserveerd voor toekomstige doelen. Nu is er de afgelopen tijd op burgeropinieplatform Ede Dorp wat rumoer ontstaan over de manier waarop de gemeente Ede dat doet. Naar inwoners wordt door middel van een persbericht gecommuniceerd dat het krap aan is, maar de gemeente zit in werkelijkheid, zoals VVD-raadslid Bart Omlo ook aanstipte in dit interview, ruim in de slappe was.

Zo is over 2023 een tekort van 1,4 miljoen euro naar buiten gebracht, maar dit is ná het herbestemmen van de winst (resultaatbestemmingen) en dat verhult de werkelijke financiële situatie. Je moet als inwoner ook maar net weten hoe je de jaarrekening van de gemeente moet lezen. Wat de gemeente doet mag, moet zelfs (want winst of verlies maken mag niet), maar hier zou veel transparanter over kunnen worden gecommuniceerd.

Dat betekent dat de aangekondigde bezuinigingen en belastingverhogingen, hoe begrijpelijk ook in het licht van het opdoemende ‘financiële ravijn’ in 2026, er niet heel soepel in zullen gaan. Maar de gemeente moet hier wel wat op anticiperen. Gemeenten kunnen op verschillende manieren ‘sturen’ met hun begroting:

Deze slides komen uit presentaties van de Rijksuniversiteit Groningen over gemeentelijke financiën en laten zien hoe gemeenten kunnen bijsturen in de begroting. Klik op de afbeeldingen om ze te vergroten.

De twee opties die de gemeente Ede nu kiest (bezuinigen en belastingverhoging) krijgen niet de populariteitsprijs, hoewel het wel begrijpelijk is dat het college ook liever niet de ’trukendoos’ opentrekt. De gemeentelijke efficiëncy vergroten betekent in het eigen vlees snijden, en dat is bij de gemeente zelf niet zo populair.

De Edese documenten:
De actuele programmabegroting en de p&c cyclus van Ede
Visuele presentatie van de programmabegroting 2025